قوام السلطنه کیست | زندگینامه ، حیات سیاسی | اسناد جدید

احمد قوام ملقب به وزیر حضور و قوام السلطنه پسر میرزا میرزا ابراهیم معتمد السلطنه در سال 1252 شمسی برابر با 1290 قمری متولد شد.در حدود سال 1312 قمری جز پیشخدمت های ناصر الدین شاه شد. هنگامی که دایی قوام، میرزا علی خان امین الدوله به حکومت آذربایجان منصوب شد خواهرزاده اش را همراه خود به آن ایالت برد و ریاست دفترش را به وی داد.

هنگامی که امین الدوله در سال 1315 قمری به وزارت رسید احمد قوام را به صدراعظم معرفی کرده و به این واسطه تبدیل به منشی صدراعظم شد. به همین دلیل به دبیر حضور و بعد هم به وزیر حضور ملقب گشت. در ادامه به دلیل توانمندی ادبی و نوشتاری اش به مقام منشی مخصوص مظفرالدین شاه ارتقاء یافت. در همین مقام بود که پس از پیروزی انقلاب مشروطیت، فرمان مشروطه که از سوی مظفرالدین شاه صادر شد، به خط احمد قوام می باشد. اندک زمانی پس از آن به قوام السلطنه لقب یافت؛ لقبی که تا پایان عمر بر او ماند.

در سال 1327 قمری و پس از انقلاب مشروطه و فتح تهران به دست مجاهدین، هنگامی که سردار اسعد بختیاری به وزارت می‌رسد، احمد قوام را معاون خود می‌کند. به همین ترتیب راه برای وزارت قوام‌السلطنه باز شد.

قوام السلطنه و کلنل پسیان

قوام السلطنه بین سال های 1297 تا 1299 والی خراسان بود. آن زمان مصادف با یکی از بحرانی ترین ایام خراسان در تاریخ معاصر ایران بود. تداوم قحطی بزرگ همراه با شیوع بیماری های مسری وحشتناک، وقوع انقلاب روسیه و متعاقبا تبعات جنگ های داخلی در آن کشور از طریق ترکستان، ماوراء النهر به سرحدات ایران و شمال خراسان نیز سرایت کرد. پس از کودتای سوم اسفند 1299 و به دستور سیدضیاء الدین نخست وزیر کودتایی، به دلیل اینکه دستورات دولت کودتا به ادارات و مردم اهمال کرده بود مورد غضب قرار گرفت و توسط کلنل محمدتقی خان پسیان فرمانده وقت ژاندارمری خراسان،دستگیر و به زندانی در تهران منتقل شد.

حکومت کودتایی نود و سه روز بیشتر دوام نیاورد و پس از آن از سوی احمد شاه قاجار، قوام السلطنه به ریاست وزرائی انتخاب شد. در این زمان است که او با فرمانده ژاندارمری خراسان و عامل دستگیرکننده اش یعنی کلنل پسیان که حتی بعد از ریاست وزرائی قوام نیز با او از در مخالفت بیرون آمده بود، در مقام تسویه حساب بر آمد. به دستور قوام السلطنه و با حمله نیروهای دولتی و محلی به یگان های مستقر در آن ایالت، کلنل شکست خورده و به قتل رسید.

اقدامات قوام السلطنه در دوره اول نخست وزیری اش

قوام کابینه ای ملی و موجه تشکیل داد که سه وزیرش از مخالفان سرسخت استعمار انگلیس و هواخواه انحلال قرارداد ۱۹۱۹ در آن کابینه حضور داشتند. با تدابیر به کار برده شده از سوی قوام، نیروهای بالشویکی مستقر در شمال ایران به شوروی بازگشته و همچنین زمینه های لازم برای گسترش روابط با آمریکا به ویژه در زمینه نفت، فراهم شد. قرارداد دوستی ایران و افغانستان هم در همین هنگام امضاء شد.

در اواسط سال 1302 قوام السلطنه به اتهام دسیسه علیه سردار سپه دستگیر و پس از مدت کوتاهی زندانی و سپس به اروپا تبعید شد. یعنی در زمان تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، قوام در اروپا به سر می برد. وی در سال 1307ش با وساطت برادرش وثوق الدوله به ایران بازگشت و در املاک خود در لاهیجان ماند.

نخست وزیری دوم قوام السلطنه و اقداماتش

حیات سیاسی دوم او زمانی بود که رضا شاه از ایران خارج شد. از مرداد سال ۱۳۲۱ خورشیدی تابه مدت شش ماه دوره دوم نخست وزیری احمد قوام در دوره پهلوی دوم بود و لقب حضرت اشرف نیز در این دوره به وی داده شد.

سومین دوره نخست وزیری قوام السلطنه

احمد قوام بار دیگر در 25 بهمن 1324 مأمور تشکیل کابینه شد. و دولتش تا آذر 1326 پا برجا بود. و شعارش اصلاحات داخلی بود. در روابط خارجی تلاش نمود با همراهی با دولت شوروی و با یاری گرفتن و کمک های دولت های آمریکا و بریتانیا زمینه های لازم را برای خروج نیروهای شوروی از شمال ایران فراهم کرده و مقامات شوروی را برای انجام اصلاحات داخلی و برقراری نظم و امنیت در کشور با خود هم رای ساخت. در این مدت قسمتی از خاک ایران مخصوصاً آذربایجان در اشغال نیروهای ارتش سرخ قرار داشت. رفع این مشکل و نیز مقابله با گسترش فعالیت های حزب توده و چپ گرایان در ایران، مهمترین اولویت قوام السلطنه در این دوره از نخست وزیری اش بود.

مذاکره قوام السلطنه و استالین

نخستین اولویت قوام السلطنه در سومین دوره نخست وزیری اش، خروج نیروهای شوروی و ارتش سرخ از شمال ایران بود. به همین علت در 29 بهمن 1324 قوام در رأس یک هیأت بلندپایه سیاسی و اقتصادی و فرهنگی به مسکو رفت و در دوم اسفند با استالین مذاکرات مفصل و طولانی انجام داد.سفر قوام السلطنه به مسکو نزدیک بیست روز به طول انجامید.در پی مذاکرات قوام و استالین قوای ارتش سرخ پس از جنگ جهانی دوم از ایران خارج شدند.

قوام السلطنه و فرقه دمکرات آذربایجان

فرقه دمکرات آذربایجان از عوارض و پیامدهای بجای مانده از دوره اشغال ایران توسط متفقین و حضور گسترده نیروهای نظامی و سیاسی شوروی در آذربایجان بود. با قدرت یافتن آن فرقه، شمال غربی ایران از کنترل دولت مرکزی خارج شده و نظامی فرقه به سمت تهران تا حوالی قزوین پیشروی کردند. برای جلوگیری از گسترش فعالیت فرقه دمکرات و نیز اعاده حاکمیت دولت مرکزی ایران بر آذربایجان، قوام السلطنه و حکومت وقت اقدامات گسترده داخلی و خارجی انجام دادند که در نتیجه این اقدامات، در آذرماه سال 1325، قوام السلطنه توانست با کمک همکاری دول بریتانیا و آمریکا مشکل آذربایجان را حل کند و در پی آن هم فرقه دموکرات آذربایجان متلاشی شد.

قوام السلطنه و حزب دمکرات ایران

احمد قوام (قوام‌ السلطنه) در سال ۱۳۲۵ حزب دمکرات ایران را تأسیس کرد تا به عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاست‌های خود در صحنه سیاسی ایران عمل کند. این حزب که در دوران نخست‌وزیری او فعال شد، به عنوان تشکلی برای حمایت از دولت قوام و اجرای برنامه‌های اصلاحی او از جمله مذاکرات با شوروی درباره خروج نیروهای ارتش سرخ از ایران شناخته می‌شد. حزب دموکرات ایران، برخلاف نام خود، بیشتر جنبه‌ای وابسته به شخص قوام داشت و پس از کناره‌گیری او از قدرت، به‌سرعت دچار افول شد. با این حال، این حزب نقش مهمی در تحولات سیاسی آن دوره، به‌ویژه در مواجهه با جنبش‌های خودمختاری در آذربایجان و کردستان، ایفا کرد. به گفته مسعود کوهستانی نژاد اعضای این حزب بعدها به قوام خیانت کردند و به جبهه ملی پیوستند.

بیشتر بخوانید: قوام السلطنه معمار ملی کردن نفت

قوام السلطنه و حزب توده

احمد قوام یا قوام السلطنه در سومین دوره نخست وزیری اش برای نخستین بار وزیرانی کمونیست و توده ای به کابینه و دولتش وارد کرد. در این دوره با سیاست هایی که اتخاذ کرده بود موجب نزدیک شدن حزب توده و ورود بعضی از اعضای آن حزب به دولت او بود. کسانی مثل حسام لنکرانی در این دوره بود که مناصب دولتی گرفتند. قوام در اولین انتصابش، مظفر فیروز مخالف سرسخت شاه را به عنوان معاون سیاسی و پارلمانی خود برگزید.

مشاهده اسناد حزب توده

چهارمین دوره نخست وزیری احمد قوام

در ۲۵ تیرماه ۱۳۳۱ خورشیدی پس از استعفای دکتر محمد مصدق از نخست وزیری، احمد قوام نخست وزیر شد اما به دلیل نارضایتی ها و با پرپایی تظاهرات گسترده منجر به کشته و مجروح شدن عده زیادی، شد که از آن به قیام 30 تیر سال 1331 یاد می شود. سرانجام پس از چهار روز نخست وزیری، احمد قوام استعفاء داد و دوباره دکتر مصدق زمام امور را در دست گرفت و در ۱۲ مرداد ماه همین سال بنا بر پیشنهاد وکلا، قانون خارج شدن اموال قوام السلطنه از مالکیت او از مجلس گذشت اما در ۲۹ خرداد ۱۳۳۳ خورشیدی قانون لغو قانون مصادره اموال احمد قوام به تصویب مجلس رسید و تمام اموالش به موجب قانون مزبور دوباره به او مسترد گردید.

احمد قوام در ۲۱ تیرماه سال ۱۳۳۴ خورشیدی در سن ۸۲ سالگی در تهران درگذشت و در مقبره خانوادگی خویش در قم به خاک سپرده شد.

شما می‌توانید اسناد مربوط به احمد قوام (قوام‌السلطنه) را از لینک زیر مشاهده و دانلود کنید. این مجموعه اسناد همواره در حال تکمیل و به‌روزرسانی است و به مرور بر تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. برای دسترسی به این اسناد، لازم است در سایت ثبت‌ نام کرده و حق اشتراک تهیه کنید.