مظفرالدین شاه قاجار یکی از پادشاهان دوران قاجار فرزند و ولیعهد ناصرالدین شاه، به عنوان پنجمین پادشاه قاجار شناخته می شود. در این نوشتار قصد داریم به بررسی زندگی‌نامه،اقدامات، وقایع و تاثیرات دوران حکومت وی بپردازیم.
کودکی و تاجگذاری مظفرالدین شاه
مظفرالدین شاه در ۲۴ جمادی‌الثانی ۱۲۵۸ هجری قمری (مطابق با ۱۸۴۹ میلادی) در تهران به دنیا آمد. او فرزند چهارم ناصرالدین شاه قاجار و مادرش شکوه السلطنه بود. دوران کودکی اش تحت تعلیمات سخت و منظم در دربار گذشت، اما پیش از ترور پدرش در سال ۱۳۱۳ هجری قمری، وی در تبریز به مدت 35 سال یعنی از 8 سالگی ولیعهد بود اما بعد از ترور ناصرالدین شاه در سن 44 سالگی و در سال 1313 قمری به تهران آمد تا رسماً بر تخت بنشیند. دوران ولیعهدی او بیش از دوران پادشاهی طول کشید. بعد از رسیدن به پادشاهی فرزندش محمد علی میرزا را ولیعهد خود و به حکومت آذربایجان برگزید و خود به تهران آمد و از زمان مرگ ناصرالدین شاه تا زمان جلوس وی 40 روز به طور انجامید در این مدت امین السلطان اداره امور را بر عهده گرفته بود. مظفرالدین شاه در عمارت بادگیر واقع در کاخ گلستان تاجگذاری کرد. وی با دخترعمه خود تاج الملوک فرزند امیرکبیر در سال 1284قمری ازدواج کرد.
پیشنهاد خرید اشتراک اسناد سند ایران
شما با خرید اشتراک در سند ایران، می‌توانید به اسناد بسیاری از جمله اسناد جدید از مظفر الدین شاه دسترسی داشته باشید. گزیده ای از این اسناد را در انتهای متن می توانید مشاهده کنید.
خصوصیات اخلاقی مظفر الدین شاه
خصوصیات اخلاقی مظفرالدین شاه را مهربان و ساده دل توصیف نموده اند از این بابت که وی موضعی خصمانه نسبت به مشروطه نداشت. او فردی مهربان و بدون تمایل به خشونت بود و در برخی موارد تمایل به صلح و مدارا با مشروطه‌خواهان داشت. همین روحیه ملایم و غیرسیاسی او باعث شد که نتواند در برابر خواسته‌های مشروطه‌خواهان ایستادگی کند و سرانجام فرمان مشروطیت را امضا کرد که آغاز دوران مشروطه در ایران شد. وی از لحاظ جسمی نیز بیمار و ضعیف بود و در سال‌های آخر عمرش از بیماری‌های مختلفی رنج می‌برد.
اصلاحات دوران مظفرالدین شاه
دوران سلطنت مظفرالدین شاه به دلیل فشارهای داخلی و خارجی، دوران بحرانی برای کشور بود. با توجه به وضعیت نابسامان اقتصادی و نارضایتی‌های عمومی، مظفرالدین شاه مجبور به انجام برخی اصلاحات شد که مهمترین آن‌ها صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی بود. این فرمان در واقع نتیجه اعتراضات مردمی و فشار نخبگان سیاسی و فرهنگی بود که خواهان تشکیل مجلس و محدود کردن قدرت شاه بودند. با صدور این فرمان، اولین مجلس شورای ملی در ایران تشکیل شد که نقطه عطفی در تاریخ سیاسی ایران به شمار می‌رود.
سفرهای خارجی مظفرالدین شاه
یکی از نکات جالب درباره مظفرالدین شاه، سفرهای متعدد او به اروپا بود. او در طول سلطنت خود سه سفر به اروپا داشت که هدف اصلی آن‌ها درمان بیماری‌هایش و همچنین آشنایی با تکنولوژی و پیشرفت‌های کشورهای اروپایی بود. اولین سفر او در سال1317ق به فرنگستان بود. سفر دوم شاه و همراهان به فرنگستان در 1320ق روی داد و این بار هم شاه با وام و استقراض از دولت روسیه راهی فرنگ شد. سومین سفر مظفرالدین شاه در 1323ق به کشور روسیه بود. .این سفرها هزینه‌های زیادی برای خزانه کشور به همراه داشت و یکی از عوامل فشار اقتصادی به مردم در دوران او بود.
مظفرالدین شاه در نخستین سفرش به اروپا طی یک قراردادی 23 میلیون و پانصد هزار روبل از روسیه قرض گرفت به موجب آن قرارداد عایدات گمرکات ایران را که درآمد اصلی خزانه بود، در ازاء آن به وثیقه گذاشت. به این ترتیب مقدمات سفر شاه به فرانسه فراهم شد. این سفر هفت ماه طول کشید و از کشورهای روسیه، اتریش، سویس، آلمان، بلژیک، فرانسه و عثمانی دیدن کرد. وی در این سفر مدتی را در شمال شرق فرانسه در منطقه کانترکسویل اقامت کرد تا از آب های معدنی این منطقه برای درمان بیماری نقرس خود استفاده کند.
از وقایع مهم این سفر، سوءقصد به جان مظفرالدین شاه در پاریس بود، که جان سالم بدر برد.
دو سال بعد، شاه با دریافت وام جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روسها، عازم سفر دومش به اروپا شد. دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا که در 22 فروردین 1282 آغاز شد و 6 ماه طول کشید و در این سفر نیز وی از اتریش، آلمان، بلژیک، فرانسه، انگلستان و ایتالیا بازدید کرد. مقصد نهایی در این سفر انگلستان بود.
سفر سوم مظفرالدین شاه به اروپا، در روز 16 خرداد 1284 آغاز و 4 ماه زمان برد. یک وام 290 هزار لیره‌ای از بانک شاهی انگلیس برای این سفر گرفته شد. در این سفرها، او با پیشرفت‌های صنعتی و فرهنگی غرب آشنا شد و برخی از آن‌ها را سعی کرد به ایران بیاورد. یکی از این موارد، ورود دستگاه‌های سینماتوگراف به ایران بود که اولین فیلم‌های ایرانی در دوران مظفرالدین شاه ساخته شد. همزمان با سفر سوم مظفرالدین شاه، تجار تهران در اعتراض به تعرفه جدید گمرکی دولت، در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن شدند و عزل مسیو نوز بلژیکی، رئیس گمرک را از شاه خواستند. شاه هم خصلت آرامی داشت و ار طرفی تمدن و پیشرفت های کشورهای عربی را از نزدیک دیده بود با خواسته های متحصنان موافقت کرد.
صدور فرمان مشروطه
انقلاب مشروطه ایران و صدور فرمان مشروطه در دوره مظفرالدین شاه قاجار تحت تأثیر مجموعه‌ای از حوادث سیاسی و اجتماعی آغاز شد که به تدریج به صدور فرمان مشروطیت در سال 1324 قمری منجر شد. این دوره با تلاش‌های فراوان علما، تجار، و مردم برای بهبود وضعیت کشور و مقابله با ظلم و بی‌عدالتی همراه بود.
در ابتدای این جریان، ولیعهد و عین‌الدوله، صدراعظم شاه، سعی کردند در غیاب شاه در سفر سومش به فرنگ آرامش را در تهران برقرار کنند و با وعده بازگشت شاه، تجار را از اعتراضات منصرف کنند. اما مردم و تجار که از وضعیت اقتصادی و فساد دولتی به ستوه آمده بودند، این وعده‌ها را باور نکردند. با بازگشت شاه، رویدادهایی چون آشوب در کرمان، واقعه مدرسه چال، و به چوب بستن برخی از تجار قند توسط علاءالدوله، حاکم تهران، خشم عمومی را بیشتر کرد و در نهایت باعث شد علما و مردم در 16 شوال 1323 در حرم حضرت عبدالعظیم تحصن کنند و خواستار تأسیس عدالتخانه شوند.
عین‌الدوله خواسته‌های متحصنین را به مظفرالدین شاه اعلام کرد و او با صدور دست‌خطی به عین‌الدوله تأکید کرد که تأسیس عدالتخانه برای اجرای احکام شرعی و آسایش مردم بسیار مهم است. این دست‌خط شاه باعث دلگرمی متحصنین و بازگشت آن‌ها به تهران شد. با این حال، پس از مدتی عین‌الدوله به سیاست‌های سرکوب‌گرانه خود بازگشت و خواسته‌های مردم را نادیده گرفت. این وضعیت به اعتراضات و تحصن‌های مجدد در مسجد جمعه تهران انجامید.
با شدت گرفتن مخالفت‌ها و تحصن علما در قم، مردم خواستار عزل عین‌الدوله و تأسیس دارالشورا شدند. مظفرالدین شاه که به شدت بیمار بود، به این خواسته‌ها تن داد و در 7 جمادی‌الثانی 1324 فرمان عزل عین‌الدوله را صادر کرد و در قدم بعدی فرمان مشروطیت را در 14 جمادی الثانی 1324 صادر کرد. در این فرمان خطاب به صدراعظم جدید “مشیرالدوله” نوشت: شورای ملی از منتخبین شاهزادگان و علما و قاجاریه و اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکیل و تنظیم شود.
در نهایت، در 16 جمادی الثانی بر اسلامی بودن مجلس تاکید کرد و بنابراین علما متحصصن پیروزمندانه به تهران بازگشتند نخستین جلسه مجلس شورای ملی در 18 شعبان 1324 در کاخ گلستان با حضور مظفرالدین شاه برگزار شد و در 24 ذیقعده 1324 نظامنامه انتخابات مجلس شورای ملی را امضا کرد.
پایان سلطنت و مرگ مظفرالدین شاه
مظفرالدین شاه که با بیماری‌های مختلفی از جمله نارسایی قلبی و دیابت دست و پنجه نرم می‌کرد، پس از بازگشت از سومین سفر اروپا، وضعیت سلامتی‌اش به شدت وخیم شد. او سرانجام در سال ۱۲۸۵ هجری شمسی، چند ماه پس از صدور فرمان مشروطیت، درگذشت. مرگ وی سرآغازی برای تحولات سیاسی و اجتماعی در ایران بود و با ایجاد فضای بازتر سیاسی، دوران مشروطه و تغییرات عمده در ساختار حکومتی آغاز شد.
علت مرگ مظفر الدین شاه
مظفرالدین شاه چندین بار برای درمان به اروپا سفر کرد و هزینه‌های زیادی برای درمان او صرف شد، اما این تلاش‌ها نتیجه چندانی نداشت. در نهایت، او در ۱۲ دی ۱۲۸۵ هجری شمسی (۳ ژانویه ۱۹۰۷ میلادی) در سن ۵۴ سالگی درگذشت و در حرم فاطمه معصومه (س) به خاک سپرده شد.
میراث مظفرالدین شاه
دوران مظفرالدین شاه، با وجود مشکلات فراوانی که کشور با آن مواجه بود، به عنوان یکی از نقاط مهم تاریخ ایران شناخته می‌شود. صدور فرمان مشروطیت، تشکیل مجلس شورای ملی و آشنایی بیشتر ایرانیان با دنیای غرب، از مهمترین دستاوردهای دوران سلطنت او بود. اگرچه اصلاحات مظفرالدین شاه نمی‌توانست تمام مشکلات کشور را حل کند، اما آغازگر تغییرات بنیادین در ساختار سیاسی ایران بود.
بعد از مظفر الدین شاه کی شاه شد
در 28 دی یعنی ده روز پس از مرگ مظفرالدین شاه، مراسم تاجگذاری محمدعلی شاه انجام شد. جانشین مظفرالدین شاه، پسرش محمدعلی شاه قاجار به سلطنت رسید. او از سال ۱۲۸۵ تا ۱۲۸۸ هجری شمسی (۱۹۰۷ تا ۱۹۰۹ میلادی) حکومت کرد. محمدعلی شاه به دلیل مخالفت با مشروطه و حمایت از استبداد در دوران حکومتش مورد انتقاد قرار گرفت. او حتی مجلس شورای ملی را به توپ بست و به اصطلاح دوران استبداد صغیر را آغاز کرد.
در نهایت، با مقاومت مردم و مشروطه‌خواهان، حکومتش سرنگون شد و به روسیه پناه برد. بعد از او پسرش احمد شاه قاجار به عنوان آخرین شاه قاجار به سلطنت رسید
اسناد مرتبط با مظفرالدین شاه
برای مشاهده اسناد مرتبط با مظفرالدین شاه قاجار و آشنایی با دوران حکومت و اقدامات او، می‌توانید به سایت سند ایران مراجعه کنید. این سایت منابع تاریخی ارزشمندی را در اختیار شما قرار می‌دهد که شامل اسناد، نامه‌ها، و دیگر مدارک دوران قاجار است. برای مطالعه و دسترسی به این اسناد، بر روی لینک زیر کلیک کنید و به گنجینه‌ی تاریخی سند ایران دست یابید. با مطالعه این اسناد، می‌توانید وجهی متفاوت از مظفرالدین شاه را کشف کنید؛ چهره‌ای که فراتر از تصویر متداول او به‌عنوان فردی بیمار، خوش‌گذران، و ساده‌لوح است.
مشاهده اسناد مرتبط با مظفرالدین شاه در سایت سند ایران
با مطالعه این اسناد، شما می‌توانید نگاهی دقیق‌تر به نقش مظفرالدین شاه در تاریخ ایران بیندازید و به اطلاعاتی تازه از دوره قاجار دست پیدا کنید.
یک دیدگاه برای “مظفرالدین شاه | اسناد جدید”
اسناد ارائه شده از مظفرالدین شاه برای شناختن ابعاد شخصیتی وی بسیار جالب توجه است چراکه عموما او را فرومایه نشان می دهند. امیدواریم در آینده اسناد بیشتر از وی در این بخش ارائه شود من دائما به سایت شما سر می زنم تا اسناد جدید را ببینم.