نایب حسین کاشی، شخصیتی بحث‌برانگیز در تاریخ ایران اواخر دوره قاجار است او اصالتا از یکی از قبایل لرستان (بیرانوندها) بوده که طایفه ای از آنها به سمت شرق و کاشان مهاجرت کرده و در آن منطقه سکنی گزیدند. نایب حسین متولد کاشان و از طبقه فرودست جامعه بوده و در ابتدا شغل قصابی داشت. در دوره حکومت سهام‌السلطنه عامری در کاشان، به دلیل شجاعت و کاردانی، به نایب‌الحکومه منصوب و به “نایب حسین کاشی” مشهور گشت.
شهرت نایب حسین همراه با شروع انقلاب مشروطه در ایران، پرآوازه شد. ضعف مفرط دولت مرکزی و نیز هرج و مرج ناشی از ظهور قوای درونی مختلف و گاها متضاد با یکدیگر در درون حاکمیت و دولت در ایران، از جمله بختیاری ها، امکان ابراز قدرت‌نمائی به گروهی از نیروهای محلی کوچکی را داد که به تناوب در درگیری های مختلف حضور داشته و عموما به عنوان یاغی و سرکش علیه دولت محسوب میشدند.
از منظر عموم، نایب حسین کاشی یاغی و راهزن بود که علیه دولت مشروطه به پا خواسته و با حمایت های ضمنی که از یکی از جناح های حاکمیت دریافت می‌کرد به بقاء خود و اطرافیانش ادامه می داد. افرادی مانند وی در دوره قاجار گاهی محبوب واقع می شدند و مقامی چون نایب الحکومه را دریافت می کردند و گاهی هم مغضوب می شدند و افراد دیگری محبوب می شدند در نتیجه شخصیت وی را باید در بستر زمان خود که وقایع آن ماه به ماه در حال تغییر بود بررسی کرد. شاید بتوان نایب حسین کاشی را نمونه کاملی از آن گونه افراد محسوب داشت. کسی که درگیری های بسیار شدیدی با قوای دولتی داشته و نیز در برخی دیگر از منازعات محلی نیز به کمک قوای دولتی شتافت.
در هنگامه هجوم نیروهای روسی و انگلیسی به داخل ایران در جنگ جهانی اول، نایب حسین و اتباعش در ابتدا همراه قشون ملیون و داوطلبان، با روس ها داخل جنگ شد ولی به شدت شکست خورد و در گوشه ای پنهان گشت. تا اینکه پس از وقوع انقلاب اکتبر روسیه و عقب نشینی نیروهای امپراطوری روس از ایران، نایب حسین فرصت را غنیمت شمرده و همراه قوایش بار دیگر به کاشان تاخته و پس از تسلط بر آنجا، قلمرو تحت نفوذ خود را تا طبس، محلات، قم و مورچه خورت در جنوب گسترش داد.
سرانجام نایب حسین کاشی
درگیری‌های نایب حسین و قوایش با حکومت مرکزی همچنان ادامه یافت تا اینکه در دوره احمد شاه قاجار و در دوره دوم ریاست وزرایی وثوق الدوله و به دستور وی، نیروهای دولتی با تمام قوا به آنان حمله کرده نایب حسین و یارانش در محاصره قرار گرفته و پس از نبردی ناامیدانه، مغلوب شدند.ابتدا پسرنایب حسین، ماشالله خان، گرفتار و اعدام شد و و سپس نایب حسین به اسارت درآمد و پس از یک محاکمه نظامی،در تاریخ 18 آبان سال 1298 (مصادف با 9 نوامبر 1919 ) در میدان توپخانه تهران به دار آویخته شد.
برخی معتقدند نایب حسین شخصیتی ضدّ و نقیض داشت چراکه هم به عنوان مبارزی علیه ظلم و هم به عنوان راهزنی خشن شناخته می‌شود.اما همانطور که گفته شد ارزیابی شخصیت های تاریخی بدون مطالعه در بستر زمانه آنها امکان پذیر نیست و مطالعه بستر اجتماعی و سیاسی تاریخی هم جز با مطالعه و جستجو در اسناد و مدارک تاریخی جدید میسر نخواهد شد.
در سند ایران می توانید اسنادی از محاکمه و اعدام نایب حسین کاشی را مطالعه کنید.
در کتاب «مصاحبه با تاریخ سازان عصر قاجار و مشروطیت» یکی از مصاحبه ها در مورد نایب حسین کاشی است، این مصاحبه توسط خبرنگار یک روزنامه با فرمانده ژاندارمری کاشان پیرامون دستگیری نایب حسین کاشی است که در سال 1338 قمری مصادف با مهر 1298 یعنی قبل از اعدام نایب حسین انجام شده است.در بخشی از آن مصاحبه می خوانیم:
خبرنگار می پرسد: نایب حسین از اعدام ماشاءالله خان چگونه اطلاع حاصل نمود و طرز دستگیری مشادرالیه چگونه بود؟
فرمانده ژاندارمری کاشان می گوید: «سه روز بعد از اعدام ماشاءالله خان، جاسوس های نایب حسین به مشارالیه خبر دادند. نایب حسین و پسرانش بسیار متاثر و از قراری که شنیده می شد، یکدیگر هم قسم شده بودند که خودشان را زنده دست ندهند. لیکن سوارهای آنها به کلی مایوس شده و به واسطه تعقیب اردو دسته دسته مجبور به ترک سلاح شدند. در روزهای اخیر نایب حسین با ده نفر پیاده و یک راس قاطر که مخصوص سواری خودش بود در نزدیک کوه سفید مانده بود و خیال فرار و تحصن به حضرت معصومه قم را داشت.ژاندارم ها که بلد آنها جلیل خان طورزنی و رئیس آنها مجید خان نایب اول بود به مشارالیه مصادف شده بعد از اردو نایب حسین و پسرانش را دستگیر کردند»
برای مطالعه مشروح این مصاحبه خواندنی می توانید به کتاب «مصاحبه با تاریخ سازان عصر قاجار و مشروطیت» مراجعه نمایید این کتاب توسط مسعود کوهستانی نژاد تالیف و انتشارات پیام امروز آن را سال 1400 منتشر کرده است.
پیشنهاد خرید اشتراک اسناد سند ایران
شما با خرید اشتراک در سند ایران، می‌توانید به اسناد بسیاری از جمله اسناد جدید از نایب حسین کاشی دسترسی داشته باشید.
خانه نایب حسین کاشی
خانه نایب حسین کاشی، محل سکونت وی و خانواده اش عمارتی تاریخی مربوط به دوره قاجار است که در روستای نشلج، از توابع بخش نیاسر شهرستان کاشان، واقع شده است. این خانه در تاریخ 28 اسفند 1385 با شماره ثبت 18776 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مرگ نایب حسین کاشی
نایب حسین کاشی به دست ژاندارم ها دستگیر و در باغشاه اعدام شد گزارش مفصل از اعدام وی را در سندی که در ادامه چکیده آن را ملاحظه می کنید آمده است.
اسناد جدید از نایب حسین کاشی
اما برای تحقیق و مطالعه بیشتر می توانید به اسناد سند ایران در خصوص نایب حسین کاشی استناد نمایید: