اتهامات علیه فرزند شیخ فضل الله نوری | اسناد جدید از فرزندان شیخ فضل الله نوری

شیخ مهدی نوری، فرزند شیخ فضل‌الله نوری، از مشروطه‌ خواهان سرسختی بود که مواضع او در خصوص مشروطه با دیدگاه‌های پدرش تفاوت داشت. این اختلاف مواضع موجب شده بود که وی در معرض اتهامات گوناگونی قرار گیرد. یکی از این اتهامات، که از همان دوره مشروطه مطرح شده و ریشه‌ای تاریخی دارد، این است که او هنگام اعدام پدرش در پای چوبه دار دست زده است. حتی اتهام شدیدتری نیز وجود دارد که وی را متهم می‌کند که طناب دار را بر گردن پدر خود انداخته است. این ادعاها پیشینه‌ای تاریخی دارند و تنها به طرح آن‌ها توسط یک مأمور ساواک در سال ۱۳۴۲ محدود نمی‌شوند. به دلیل این اتهامات، برخی او را “فرزند ناخلف شیخ فضل‌الله نوری” نامیده‌اند.

در سند ایران تلاش ما این است که با ارائه اسناد مرتبط با موضوعات مختلف، به پژوهشگران در روشن شدن مسائل و موضوعات گوناگون تاریخی، از جمله بررسی شخصیت‌ها و رجال تاریخ معاصر ایران، کمک کنیم.

فرزندان شیخ فضل الله نوری

در منابع تاریخی، از دو فرزند شیخ فضل‌الله نوری با نام‌های هادی و مهدی یاد شده است. در ادامه به دو سند مهم از این دو فرند شیخ نوری اشاره می کنیم.

شیخ هادی نوری

هادی نوری به عنوان فرزند خلف شیخ فضل‌الله شناخته می‌شود، زیرا از پدر خود حمایت کرده و راه و روش او را دنبال کرده است. به‌تازگی به سندی دست یافته‌ایم که در آن فهرست اسامی افرادی که از دولت شهریه و مستمری دریافت می‌کردند، درج شده است. یکی از این اسامی، “هادی ورثه شیخ فضل‌الله نوری” است.

برای مشاهده اصل سند، می‌توانید با عضویت در سایت و خرید اشتراک، از طریق لینک زیر به آن دسترسی پیدا کنید.

سند مرتبط با شیخ هادی نوری فرزند شیخ فضل الله نوری

چکیده سند: بخشی از فهرست شهریه بگیران و مستمری بگیران از دولت در سال 1302 و 1303

شیخ مهدی نوری

شیخ مهدی نوری، فرزند شیخ فضل‌الله نوری، به دلیل حمایت از مشروطه و اختلاف دیدگاه با پدرش، به‌عنوان فرزند ناخلف شناخته شد. اتهاماتی، مانند شادی هنگام اعدام پدرش، علیه او مطرح شده که صحت آن‌ها محل تردید است.

شیخ مهدی نوری را به عنوان فرزند ناخلف شیخ فضل‌ الله نوری می‌شناسند. چراکه او از مشروطه‌ خواهان بود و برخلاف پدرش، دیدگاهی متفاوت نسبت به مشروطه داشت. به همین دلیل، اتهاماتی نادرست به او نسبت داده شده است، از جمله اینکه هنگام اعدام پدرش شادی کرده است. در ادامه، به شرح ماوقع و بررسی این اتهامات می‌پردازیم.

سند مرتبط با شیخ مهدی نوری فرزند شیخ فضل الله نوری

گزارش خبرنگار روس از فرزند شیخ فضل الله نوری

در همان سالها فرزند شیخ فضل الله نوری این اتهامات را بر نمی تابد و از خبرنگار روسی نماینده روزنامه نوه ورمیا که این اتهامات را به وی زده بود، شکایت کرد. در رابطه با شکایت مذکور، در روزنامه ایران نو نوشته شد:

«اما خبری که راجع به طناب انداختن فرزند شیخ فضل الله به گردن پدر خویش است. برای ما (نظیر) دیگر مدعاهای نووی وره میا تازگی دارد و اندازه صحت او امروز در محاکمه معلوم می شود که آقای آقا شیخ مهدی پسر شیخ فضل الله که یکی از متعصبین مشروطه پرستان ما هست از دست مخبر معلوم الحال شکایت کرده و ادعای شرف دارد. خیلی مزخرفات دیگر نوشته که ما اینجا به آنها نخواهیم پرداخت ولی این قدر به حکومت خود تکلیف می نمائیم که مخبری که حکومت را تحقیر بنماید نایب السلطنه را که جانشین شاه است تهمت بزند و این عبارت را در حق حکومت حالیه ما استعمال نمود. «اینهایی که خود را حکومت می نامند» بگوید سبب این می شود که میانه دوستانه دو ملت و دو دولت به هم زده و در میانه اظهار کدورت به عمل بیاورد که نتایج و خیمه را در نظر دارد مبادی حکومت را است که این دروغگو و هرزه را در تحت مسؤولیت در آورده یک دفعه شر او را از ایران کوتاه نماید بدون این هم اشکالات زیاد داریم.»

و در رابطه با جریان دادگاه رسیدگی کننده به شکایت فرزند شیخ فضل الله نوری در گزارشی که در همان زمان (1328ق/ 1289) در روزنامه ایران نو چاپ شد، آمده است:

محاکمه آقای میرزا مهدی نوری (فرزند شیخ فضل الله نوری) و مخبر «نووی وره میا» دیروز بنا بود که مخبر نووی وره میا در محاکمات وزارت امور خارجه همراه با نماینده سفارت روس حاضر گردیده، در موضوع شکایت آقا میرزا مهدی که در شماره گذشته نوشته بودیم، محاکمه بشوند. نه مخبر حاضر شده و نه نماینده سفارت از طرف سفارت کاغذی به محاکمات نوشته شده بر اینکه انتشارات مخبر در روسیه نشر گردیده است و مخبر را از محاکمه در ایران آزاد دانسته مبنی ولی تکلیف کرده اند میرزا مهدی آمده در سفارت اثبات اتهام نماید، آن وقت مخبر تکذیب می نماید. به نظر ما این طفره از محاکمه است و چون محل انشای مخابره تهران است و شهود واقعه در تهران هستند محاکمه بایستی آنجا گردیده و تنها تکذیب هم در این موارد کافی نبوده مقصر باید مجازات قانونی ببیند. اثبات ادله میرزا مهدی را مخبر باید بنمایند که به این مضمون از محکمه در جواب سفارت نوشته شده است. آقا میرزا مهدی نوری و «نووی وره میا» آقا میرزا مهدی عریضه ذیل را در ثانی به محاکمات وزارت امور خارجه داده است : از قرار مسموع پانچوتسکی معروض اینجانب در همان محکمه محترمی که نسبت قتل ظالمانه در جریده نووی وره میا نمره ۱۲۸۱ به اینجانب داده محکمه برای اثبات این دعوی او را احضار فرمودند. اکنون مشارالیه با آنکه هنوز به محکمه حاضر نگردیده و از این محکمه تجافی باشد نمودند و این ایام خیال مسافرت به روسیه را دارند و شاید هم یک مقدار این مسافرت مستند به طفره از این محاکمه باشد. مستدعیم از محکمه محترمه که در عرایض من توجه فرمایند که قبل از مسافرت مشارالیه احقاق حق من شود البته محکمه محترمه رفع چنین ظلم فاحشی که بر من وارد آمد خواهند فرمود. محاکمه آقای شیخ مهدی نوری و «نووی وره میا» چنانچه در پیش نوشته بودیم بعد از دو تا یادداشت وزارت امور خارجه به دولت علیه به سفارت بهیه دولت روس دیروز لازم بود محاکمه برقرار شده و مخبر نووی وره میا با نماینده سفارت حاضر شوند. ولی نماینده سفارت جناب پورینیوف حضور به هم نرسانیده و مخبر نیامده بودند. بنا به مطالبه سخت آقای شیخ مهدی نماینده سفارت التزام داده است مسیویانچوتسکی مخبر مذکور را روز پنج شنبه به محاکمه حاضر نمایند. محاکمه شیخ مهدی نوری(پسر شیخ فضل الله نوری) و «نووی وره میا» در یوم پنج شنبه ۳ (ربیع الثانی) میرزا مهدی از برای محاکمه با یانچو تسکی مخبر نووی وره میاه حاضر گردید. پانچو تسکی حاضر نگردید. مجدداً یادداشتی از سفارت روس رسید که عقیده سفارت این است که در یادداشت سابق اظهار شده که یانچو تسکی را محکوم محاکمات وزارت خارجه نمی داند و پس از ده روز هم مسافرت خواهد نمود و جهتی هم در عدم حرکت مشارالیه نمی داند… و میرزا مهدی ظرف ده روز دلایل و اسناد خود را به سفارت ارائه دهد تا در یکی از نمرات نووی وره میاه تکذیب شود… یورن اف نماینده سفارت در محکمه با میرزا مهدی اظهار داشت که شما به سفارت – بارا باسکی بیائید و این خبر را تکذیب نماید…. آقا میرزامهدی جواب داد: اولا که من در این محاکمه باراباسکی را نمی شناسم و فقط محکمه رسمی که به آن شاکی شده ام را می شناسم و رفع تظلم من را از آن محکمه خواهانم. چنانچه محکمه یانچو تسکی را مسؤول خود می داند. جدا او را احد نماید. ثانیاً قبل از محاکمه تعیین مجازات نمی شود البته پس از محاکمه قوانین مقرره و مدیر معاهدات بین دولتین ایران و روس را در این مورد مجری دارند. ثالثاً یانچوتسکی نسبت چگونه قاتلی که به عقیده خود ظالمانه می دانست به من داده می متعجب هستم که چگونه می توان رفع التزام اثبات تهمت را از او نموده، اثبات عدم ارتکاب بر عهده من الزام دارند… محکمه اظهار نموده به میرزامهدی که ما یانچوتسکی را مسئول می دانیم و اقدامات اور خواهیم نمود. مجدداً یادداشتی از وزارت خارجه در باب توقیف یانچوتسکی از مسافرت حضور او در محکمه از برای روز دوشنبه هفتم فرستاده شد. در باب محاکمه میرزامهدی و مخبر نووی وره میا یانچونسکی، چون سفارت روس مقیم دربار ایران تمکین از حضور یانچوتسکی در محاکمات وزارت خارجه ایران نمود، وزارت امور خارجه در این باب به توسط سفیر محترم خود که مقیم پطرزبورگ است مشغول مذاکرات با دربار دولت روس شدند. سفارت دولت روس در باب شکایت میرزا مهدی از یانچونسکی مخبر جریده نووی وره ما به وزارت خارجه ایران پیشنهاد نمودند که مسیویان یانچونسکی به خانه معاون وزارت خارجه آید… وزارت امور خارجه این مذاکره را به میرزامهدی اظهار نموده میرزا مهدی از رسیدگی غیر رسمی در غیر محکمه رسمی کناره جویی نموده و از وزارت جلیله عدلیه به موجب ورقه نمره ۹۱۴ به وزارت جلیله امور خارجه تأکید در احصار معروض و انجام محاکمه شده مجدداً پروتست رسماً از وزارت خارجه به سفارت روس شد که چنانچه یانچوتسکی را به محاکمات وزارت خارجه روانه ننماید ما این را تقاعد از حقوق مغضوبه ایران می دانیم که دولت روس غصب نمود. در خصوص دانستن نتیجه کار میرزا مهدی از طرف عدلیه اعظم استفساری شده و وزارت خارجه جواب ذیل را داده اند: شرحی که در باب تظلم شیخ مهدی فرزند مرحوم شیخ فضل الله مورخ ۱۵ ربیع الثانی ۱۳۲۸ نمره ۹۱۲ مرقوم فرموده بودند با سواد عرض حال جناب معزى الیه عز وصول بخشید. در این مسأله از وزارت خارجه چندین دفعه به سفارت روس نوشته شده و جناب دبیر مخصوص مدیر اداره روس نیز با جناب وزیر مختار مذاکرات شفاهی کرده و قرار داده اند چند روز دیگر مجلسی منعقد شود و این کار قرین حسن انجام شود. پس از یادداشت مجددی که از شعبه روس وزارت جلیله خارجه تأکید در حفظ حقوق قانونی تبعه خود نموده بود جناب دبیر مخصوص مدیر آن شعبه جناب سفیر را ملاقات نمودند. پس از مذاکرات، سفارت اظهار بی طرفی از حمایت بر غیر مجاری قانونی نموده، قرار بر این داده شد که محکمه فوق العاده در وزارت خارجه تشکیل شود که پنج نفر از صاحب منصبان روس و پنج نفر از مدیران وزارت خارجه به ریاست جناب ثقه الملک محاکمه قانونی بنمایند . یوم شنبه ۱۸ شهر حال جمادی الاول] مجلس فوق العاده در وزارت خارجه به ریاست ثقه الملک معاون وزارت خارجه در حضور بارتاوسکی نماینده سفارت سنیه روس با حضور میرزا مهدی و یانچوتسکی منعقد گردید و از سه ساعت به غروب مانده شروع شده و غروب مجلس ختم شد. اعضای مجلس عبارت بودند از : جناب وزیر زاده رئیس اداره انگلیس جناب دبیر مخصوص رئیس اداره روس، جناب مؤتمن الدوله رئیس مشاوره، جناب معاضد السلطان کارگذار اول بوشهر، پروتکل نویس جناب میرزا عبدالله خان معاون اداره ،روس مترجم انوشیروان خان و نادر میرزا » ولی در نهایت آن دادگاه ویژه در سفارت روسیه نیز از صدور رای خودداری کرده و حاضر به محکوم ساختن خبرنگار پخش کننده شایعه مزبور نگشت.