«مجموعه حاضر که گونه ای جدید از اطلاعات مدارک و اسناد تاریخی پیرامون انقلاب مشروطه و بعد از آن می باشد با عنوان “مصاحبه با تاریخ سازان عصر قاجار و مشروطیت” عرضه شده است. مصاحبه های مذکور توسط خبرنگاران مدیران و اصحاب جراید و خبرگزاری های داخلی و خارجی با رجال سیاستمداران و مقامات مختلف پیرامون وقایع رویدادها حوادث و مسائل ایران در ایام مشروطیت و بعد از آن می باشد.
مصاحبه ها در برخی موارد بر عهده افراد فرهیخته و صاحب نظر و برجسته فرهنگی – سیاسی بوده که سالهای بعد از آن رجال نامدار عرصه فرهنگ و سیاست شدند از جمله سید ضیاء الدین طباطبایی، سعید نفیسی، ملک الشعرای بهار، علی دشتی و …
مصاحبه ها با اشخاصی همچون: محمد علی شاه، احمد شاه، سردار سپه (رضاشاه بعدی)، آیت الله طباطبایی، شیخ فضل الله نوری، آیت الله مدرس، سید حسن تقی زاده، ارباب کیخسرو، عیسى صدیق اعلم، محمد مصدق، محمد علی فروغی، ستارخان، سردار اسعد بختیاری، شیخ خزعل، صولت الدوله قشقایی، میرزا حسن خان مشیر الدوله، حسین علا و…
همچنین مصاحبه های متعدد با سفرا، مقامات سیاسی نظامی اقتصادی انگلیسی آمریکایی آلمانی فرانسوی روسی و پیرامون وضعیت و احوال گذشته و آینده ایران حاوی نکات گرانبهایی در تحلیل و بررسی وقایع عصر مشروطه است.»
مطالبی که خواندید بخش هایی از معرفی کتاب به نویسندگی مسعود کوهستانی نژاد است. کتاب توسط انتشارات پیام امروز در سال 1400 منتشر شده است.اگر متن مصاحبه ها را بخوانید در بعضی از آنها تحلیل هایی از سیاستمدارن وجود دارند که گویی در زمان حال ما حضور دارند و حال و هوای آنها به جامعه امروز ما شباهت دارد.
در بخش مقدمه، نویسنده در مورد لزوم و اهمیت این مصاحبه ها، مصاحبه یک خبرنگار فرانسوی با سردار سپه را بسیار منحصر به فرد معرفی می کند و معتقد است فرد مصاحبه کننده با سردار سپه که “موریس پرتو” نام دارد به دلیل تسلطش به زبان فارسی نقشی بیش از یک خبرنگار در ایران داشته و با توجه به اطلاعات و پژوهش های وی در خصوص این خبرنگار، نقش فرانسوی ها در به قدرت رسیدن سردار سپه را موضوعی می داند که در تاریخ معاصر ایران به آن توجهی نشده است.
نکته قابل توجه دیگر در مورد این کتاب این است که بعضی از افرادی که به عنوان خبرنگار با رجال مصاحبه می کردند خود نیز از جمله نام آوران و رجال فرهنگی و سیاسی ایران محسوب می شوند. به عنوان مثال مصاحبه با محمد حسن میرزا ولیعهد را سید ضیاءالدین طباطبائی انجام داده و یا مصاحبه با خود سید ضیاء الدین طباطبائی توسط حسن مقدم از بزرگ ترین هنرمندان تاریخ معاصر ایران انجام شده است.
در بخش دیگری از مقدمه،نویسنده کتاب به بررسی محتوایی مصاحبه ها از منظر تاریخی، از منظر مطبوعات و فعالیت های مطبوعاتی در ایران نیز می پردازد. در پایان آقای کوهستانی نژاد یادآور شده است که دوره زمانی مصاحبه های جلد اول، در فاصله میان سال های 1264 تا 1304 است و مصاحبه هایی که در سالهای بعد از این دوره منتشر شده اند را در مجلد دیگری تدوین و منتشر خواهند کرد.
بخش هایی از کتاب و چند جمله از مصاحبه شوندگان
| مصاحبه با سردار اسعد بختیاری در بمبئی سال 1327 ق/ 1288 سئوال:اگر شاه پارلمان دهد، انقلابات رفع می شود یا نه؟ جواب سردار اسعد بختیاری: بلی ملت را جز پارلمان و همان قانونی اساسی و انتخابات ابدا منظور دیگر نیست چنانچه از هر خط حرکت و نقطه که بیزق حقوق طلبی بلند شده جز این نکته از دربار تهران چیزی خواهش نشده است. |
| مصاحبه با سردار سپه، رضا خان، بهمن سال 1302 سئوال: حضرت اشرف می دانند که سروکار من با مردم برجسته ایران بیشتر مربوط به امور زراعتی و کشاورزی بوده و از آنچه به من گفته اند به این نتیجه رسیده ام که ایران مملکتی است زراعتی. جواب سردارسپه: سردار سپه به تندی جواب داد: اشتباه می کنید. توسعه زراعت و توجه به حال کشاورزان همیشه مورد توجه بوده، اما قدری هم به منابع زیر زمینی از قبیل ذغال و نفت که ما آنها را به مقدار زیاد داریم، فکر کنید. تمام کوشش حکومت من به این نکته متوجه است که ایران را مملکتی صنعتی نموده و پایه اقتصاد ملی را بر روی صنعت قرار دهیم. |
| مصاحبه با سردار ارفع(شیخ خزعل) سال1328ق/ 1289 سئوال: آقای سردار ارفع غرض شما از اتحاد با جناب صولت الدوله رئیس ایل قشقایی و سردار اشرف رئیس ایل پشتکوه چیست؟ جواب سردار ارفع: جناب امیرافخم بختیاری هم با ما متفق است و غرض از اتحاد همان است که در جراید آمد. یعنی تقویت مجلس مقدس ملی و نظم ملک ایران. |
| مصاحبه با سید ضیاء الدین طباطبائی سال 1301 سئوال: یکی از ایراداتی که در ایران به شما وارد می نمایند، این است که شما در لباس ملیت، در حقیقت با مساعدت و دستیاری انگلیسی ها کار می کرده اید؟ جواب سید ضیاء: اشخاصی که از حاق مطلب مسبوق نیستند، ممکن است چنین تصوری بنمایند. اما اگر بدانند تا پانزده روز بعد از کودتا، هنوز انگلستان حکومت مرا به رسمیت نشناخته بود، عقیده خود را تغییر خواهند داد. |
| مصاحبه با [دکتر] محمد مصدق در سال 1327ق/ 1288 سئوال: وضعیت زنان در ایران چگونه است؟ جواب محمد مصدق: زن در ممکلت ما همان موقعیتی را دارد که قرآن برایش تعیین کرده است همین. با این حال زنان ما عروسک های تو خالی و بوالهوس نیستند. زن ملکه خانه است او بیشتر مادر است تا همسر و بیشتر این سالهای آشفته، توانستیم او را در عمل ببینیم. برای اینکه تمامشان از هر طبقه ای از مشروطیت پشتیبانی کردند و به آن علاقمند بودند. قهرمانانی داریم شایسته افسانه های زنان پارت و با احترام زیادی می توانیم از عمه محمد علی شاه (مقصود فروغ الدوله است) یاد کنم که با نگاهی مغرور و بدون تاثر، سربازان غارتگر و گستاخ برادر زاده اش را نظاره می کرد که در مقابلش تمام یادگارهای با ارزش محل اقامتش را ویران کردند. همه را به فرانسوی ها بگویید نه برای تمجید از ما، اما برای اینکه ما دوستی و احترام آنها را می خواهیم |
| مصاحبه با قوام السلطنه در دی سال 1301 سئوال: آیا صحیح است که مذاکرات تجارتی بین هیات ایران و روس مجددا شروع شده است؟ جواب قوام السلطنه: مذاکرات تجارتی بین هیات ایران و هیات روس در مسکو هنور شروع نشده است. راست است که از طرفین برای حل قضایای مختلف فیه اقدام می شود. هیات ایرانی برای اینکه مسائل صورت تسویه پیدا نماید، مجاهدت بسیار نموده است ولی البته این اهتمامات را نمی توان به منزله تجدید مذاکرات قرار داد. |