مجلس موسسان، مجلسی بود که برای اولین بار در سال 1304 برای تغییر بندهایی از قانون اساسی جهت تغییر سلطنت و کنار گذاشتن شاه قاجار تشکیل شد. هدف از تشکیل مجلس موسسان برای تغییر مواد و بندهایی از قانون و متمم قانون اساسی بود که در قانون اساسی و متمم قانونی هم این مجلس، هیچ جایگاهی نداشت و چنین پیش بینی برای آن نشده بود. در ادامه به مهمترین کارکرد و هدف از تشکیل مجلس موسسان اول می پردازیم. ما در سند ایران تمام اسنادی که در نهادهای قانونگذاری از جمله موسسان باشد را درج خواهیم کرد.
به سند زیر استناد کنید
چکیده سند: دستور تعمیر تکیه دولت برای برگزاری جلسات مجلس موسسان در آن/ 1304
مجلس موسسان اول چه سالی تشکیل شد
سوال اول این است اینکه چه زمانی ضرورت تشکیل مجلس موسسان مطرح شد؟ در آذرماه سال 1304 شمسی برای تغییر سلطنت قاجاریه لازم بود که اصول متمم قانون اساسی تغییر کند چرا که در متمم قانون اساسی تاکید شده بود که سلطنت متعلق به خانواده قاجار و سلطان محمد علی شاه و پسران بزرگش نسل اندر نسل خواهد بود و حالا برای تغییر سلطنت و کنار گذاشتن احمد شاه، اول باید قانون عوض می شد و یک ماده قانونی دیگری باید این قانون تغییر سلطنت را وضع کند. مجلس موسسان اول برای تغییر برخی از مواد قانون و متمم قانون اساسی برای اینکه سلطنت رضا شاه قانونی شود تشکیل شد.
به سند زیر استناد کنید
سوال بعدی این بود که برای تغییر این ماده و قوانین چه کسی باید این کار را می کرد؟ سوالی بود که در آن زمان به همراه بحث حقوقی آن مطرح شد.اولین ایرادی گرفته شد این بود که عوض کننده قانون اساسی، مجلس شورای ملی نمی تواند باشد چون خود مجلس نمی توانست بر خود مجلس قانون طرح و وضع کند بنابراین پیشنهاد شد مجلس دیگری برای این منظور تشکیل شود تا کار تغییر قانون اساسی را بر عهده بگیرد. در قانون اساسی هم ما دو مجلس داشتیم مجلس شورا و مجلس سنا. در آن سال یعنی سال 1304 ما مجلس سنا نداشتیم در نتیجه قرار شد که یک مجلس دیگر برای تغییر اصول قانون اساسی و متمم قانونی اساسی تشکیل شود .
| پیشنهاد خرید اشتراک اسناد سند ایران شما با خرید اشتراک در سند ایران، می‌توانید به اسناد بسیاری از جمله اسناد جدید از مجلس موسسان دسترسی داشته باشید. |
طرح مجلس موسسان ایده چه کسانی بود؟
مباحثی که در مجلس نمایندگان مجلس شورای ملی بر سر این موضوع داشتند از شهریور سال 1304 آغاز شده بود. اما لزوم تشکیل آن اولین بار توسط چند نشریه و مطبوعات مطرح شده و این مباحث در بین نمایندگان مجلس هم تسری پیدا کرد که چه کسانی باید این تغییر را به وجود بیاورند بنابراین نمایندگان مجلس تصویب کردند که برای تغییر برخی اصول مجلس موسسان تشکیل شود که در صورت مذاکرات مجلس شورای ملی همه این مباحث چگونه و چرا و چطور انجام پذیر بودن این پیشنهادات موجود است.برای اطلاعات بیشتر می توانید دوره پنجم صورت مذاکرات نمایندگان مجلس شورای ملی را ببینید.
مهمترین کارکرد مجلس موسسان چیست
لزوم تشکیل مجلس موسسان را مجلس شورای ملی برای اولین بار به طور جدی مطرح و تصویب کرد و به آن جایگاه حقوقی داد در مجلس موسسان دوم و یا به عبارتی سوم در سال 1328 دوباره برای تغییر برخی مفاد متمم قانون اساسی به نفع شاه تشکیل شد. در واقع هرگاه برای انجام حکمی جدید ما به ازای قانونی وجود نداشت اقدام به تشکیل مجلس موسسان می کردند.
نکته قابل تامل این است که آیا ما تا قبل از سال 1304 مجلس موسسان نداشتیم؟ اگر بنا بر لفظ بگذاریم سه بار در سالهای 1304-1328-1348تشکیل شده است اما اگر بنا بر کارکرد باشد چهار مجلس موسسان داشتیم (امیدوارم بتوانیم در مورد چهارمین که در جایی ذکر نشده است در آینده مقاله ای بنویسیم.)
مجلس موسسان سوم و یا به عبارتی چهارم هم در سال 1346 برای تغییر برخی اصول قانون اساسی باز هم به نفع شاه تشکیل شد.بنابراین مجلس موسسان، مجلسی نبود که دائمی بوده باشد بلکه بنا بر ضرروت تغییر قانون اساسی در مقاطعی از تاریخ معاصر ایران تشکیل شده است.
بیشتر بدانید: پادکست انقلاب مشروطه
چرا مجلس موسسان بندهایی از قانون اساسی مشروطه را تغییر داد؟ در سال 1304 کدام ماده های متمم قانون اساسی را تغییر یافت؟
پس از کش و قوس های فراوان و پشت سر گذاشته شدن رویدادها و وقایع بسیار مهمی از جمله نهضت نافرجام جمهوری خواهی(در اوایل سال 1303) و بالاخره پس از زمینه سازی ها و فراهم آوردن تدارکات لازم، در 1304، دولت به نخست وزیر سردار سپه که در آن زمان با اعلامیه رسمی، رضا پهلوی خوانده می شد، انتخابات مجلس موسسان در زیر سایه نیروهای نظامی طرفدار او در شهرستان ها برگزار شد و در نتیجه اکثریت مطلق نمایندگان انتخاب شده، نه تنها هیچ گونه مخالفتی با تغییر سلطنت از دودمان قاجار به پهلوی نداشته و به همین دلیل با تغییر آن بخش از مواد قانون اساسی که متضمن سلطنت در قاجار بود، ننداشتند. چند تن از نمایندگان از جمله دکتر مصدق و ملک الشعرای بهار نیز پس از یک سخنرانی در مجلس، تنها با عدم حضور در رای گیری و( نه دادن رای منفی)، جلسه نهایی آن مجلس را در مورد تصویب مواد تغییر یافته قانون اساسی، ترک کردند.
پادکست حکومت موقتی رضا پهلوی را اینجا گوش کنید
علی ایحال بر اساس تصویب مجلس موسسان سه ماده سی و شش، سی و هفت و سی و هشت متمم قانون اساسی تغییر یافت. متن اولیه آن اصول به شرح زیر هستند:
| متمم قانون اساسی مصوبه 1286 اصل سی و ششم: محمدعلی شاه قاجار ادام االخ سلطنه و اعقاب ایشان نسلا بعد نسل فرقرار خواهد بود. اصل سی و هفتم: ولیت عهد در صورت تعداد اولاد، به پسر اکبر پادشاه که مادرش ایرانی الاصل و شاهزاده باشد، می رسد و در صورتی که برای پادشاه اولاد ذکور نباشد، اکبر خاندان سلطنت با رعایت الاقرب فالاقرب به رتبه ولایت عهد نایل می شود و هر گاه در صورت مفروضه فوق، اولد ذکوری برای پاشاه به وجود آید، حقا ولایت عهد به او خواهد رسید. اصل سی و هشتم: در موقع انتقال سلطنت، ولیعهد می تواند شخصا امور سلطنت را متصدی شود که سن او به هیجده سال بالغ باشد، چنانچه به این سن نرسیده باشد، با تصویب هیات مجتمعه مجلس شورای ملی و مجلس سنا، نایب السلطنه برای او انتخاب خواهد شد تا هیجده سالگی را بالغ شود. ماده مذکور در سال 1304 به شرح ذیل تغییر کردند: مصوبه و تغییرات متمم قانون اساسی ناشی از ماده واحده مجلس موسسان 1304 اصل سی و ششم: سلطنت مشروطه ایران از طرف ملت به وسیله مجلس موسسان به شخص اعلیحضرت رضا شاه پهلوی تفویض شده و در اعقاب ذکور ایشان نسلا بعد نسل برقرار خواهد بود. اصل سی و هفتم: ولایت عهد با پسر بزرگتر پادشاه که مادرش ایرانی الاصل باشد، خواهد بود. در صورتی که پادشاه اولاد ذکور نداشته باشد، تعیین ولیعهد بر حسب پیشنهاد پادشاه و تصویب مجلس شورای ملی به عمل خواهد آمد. مشروط بر آنکه آن ولیعهد از خانواده قاجار نباشد. ولی در هر موقعی که پسری برای پادشاه به وجود آید، حقا ولایت عهد با او خواهد بود. اصل سی و هشتم: درموقع انتقال سلطنت ولیعهد وقتی میتواند شخصا امور سلطنت را متصدی شود که داری بیست سال تمام شمسی باشد. اگر به این سن نرسیده باشد، نایب السلطنه از غیر خانواده قاجاریه، از طرف مجلس شورای ملی انتخاب خواهد شد. |
اسنادی از مجلس موسسان اول
اسنادی از مجلس موسسان دوم
برای تحقیقات بیشتر در خصوص مجلس موسسان دوم می توانید به اسناد زیر استناد نمایید.