برای آشنایی مختصر پیرامون وضعیت روابط ایران با اسرائیل در آغاز سال ۱۳۳۰، مصادف با نخست وزیری و دولت دکتر محمد مصدق باید کمی به عقب بازگشت. پس از اعلام استقلال اسرائیل و شروع جنگ در فلسطین، حرکت مهاجرین یهودی از کشورهای منطقه به سوی اسرائیل آغاز شد. در این میان، ایران به عنوان کشوری که دارای سیاست مدارا و تسامح در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه بود، هدف اولیه مهاجرینی قرار گرفت که از کشور خود به اسرائیل نمی توانستند به طور مستقیم سفر نمایند، ولی برای رفع این معضل، نخست به ایران آمده و از راه این کشور، عازم مقصد می شدند.
مهاجرت یهودیان از مسیر ایران به اسرائیل
در اواخر سال ۱۳۲۷ استفاده مکرر یهودیان از مسیر فوق و نیز احتمالاً اعتراض برخی کشورهای منطقه وزارت امور خارجه ایران را بر آن داشت تا در دوم بهمن در بخشنامه ای به همه نمایندگی های ایران در خارج از کشور دستور داد از صدور ویزای ورود به ایران برای یهودیان کشورهای دیگر و به ویژه خاورمیانه یعنی یهودیهای ترکیه، هندوستان ،پاکستان، افغانستان، کشورهای جزء اتحاد جماهیر شوروی ،عراق، سوریه، لبنان، عربستان سعودی، مصر، فلسطین، شرق اردن،لهستان، چک اسلواکی و بالکان خودداری نمایند.
در پنجم اسفند ۱۳۲۷ محمد ساعد نخست وزیر وقت در حاشیه نامه وزارت خارجه پیرامون و تهیه صورت کلیه یهودیان اتباع عراق، مصر و فلسطین که به تهران وارد شده اند و درخواست تشکیل کمیسیون برای رسیدگی به وضع آنان نوشت: « به یهودیانی که از عراق مصر و فلسطین از راه های مجاز و غیر مجاز آمده اند، روانه خروج بدهند که هر چند زودتر ایران را ترک نمایند.بدون شک مقصد افراد یاد شده جایی جز اسرائیل نبود و بدین ترتیب مانعی در سفر مهاجرین یهودی از ایران به اسرائیل به وجود نیامده و آنان می توانستند به مقصد رهسپار شوند.
حتى وقایعی چون رأی مخالف ایران به ورود اسرائیل به سازمان ملل متحد به منظور حفظ مناسبات دوستانه با کشورهای عرب ، خللی در روند فوق به وجود نیاورد؛ به نحوی که در کمیسیونی که در ششم بهمن ۱۳۲۸ با حضور و علی اکبر سیاسی وزیر خارجه، دکتر اردلان، معاون وزیر خاری و سرلشکر زاهدی، رئیس کل شهربانی، ضیاء الله بن قریب، رئیس اداره پنجم سیاسی و و بافر فهیمی، رئیس اداره گذرنامه است تابعیت و روادید وزارت خارجه در مورد وضعیت یهودیان مهاجر عراقی به ایران تشکیل شد، تصمیم گرفته شد. یهودیانی که بدون گذرنامه و روادید به طور قاچاق وارد کشور ایران شده یا شوند، باید با اولین وسیله خاک ایران ترک و به هر کشوری که مایلند بروند.
از سوی دیگر وضعیت اتباع ایرانی در فلسطین نیز در این دوره می باید مورد توجه قرار گیرد. «فضل الله نورالدین کیا» در خاطرات خدمت خود در فلسطین (۲۵-۱۳۲۰) اشاره مختصری به اتباع ایرانی مقیم فلسطین می کند. سخنگوی دولت ایران در دفاع از شناسایی دفاکتو(Defactu) اسرائیل به وجود بیست هزار نفر از اتباع دولت ایران در فلسطین اشاره می کند. همچنین کفیل وزارت امور خارجه هم در نطق خود در اواخر فروردین ۱۳۲۹ هنگام پاسخ به سؤال سناتور تدین پیرامون علت شناسایی اسرائیل از «صدهزار اتباع ایران در فلسطین» یاد می کند.در این میان می توان از کلنی ایرانی های مقیم غزه (همان گونه که از استاد ارایه شده صفحات بعد مشخص است) و سرنوشت آنان در حین جنگ های فلسطین، یاد کرد. همچین منافع تجار و بازرگانانی که به مبادله کالا در دو منطقه ایران و فلسطین مشغول بودند نیز مدنظر و حایز اهمیت است.
با توجه به مجموع عوامل یاد شده هیأت دولت ایران در جلسه شب ۱4 اسفند 1328پنجم مارس ۱۹۵۰ موضوع شناسایی دفاکتو اسرائیل را به اتفاق آراء مورد تصویب قرارداد.در اعلامیه دولت که در این مورد و تنها پس از گذشت ده روز انتشار یافت، آمده است. «پس از استقلال دولت اسرائیل و به رسمیت شناختن آن از طرف سازمان ملل متحد، دولت ایران برای حفظ اتباع ایران در فلسطین که در نتیجه جنگ خسارات زیادی متحمل شده بودند آقای «صیقل» را به عنوان نماینده به فلسطین اعزام داشت.
پس از مذاکرات مفصلی که از طرف سازمان ملل و دولت آمریکا با ایران به عمل آمده برای اینکه دولت ایران بیشتر بتواند منافع اتباع خود را حفظ کند و اشکالاتی که در کار چند هزار ایرانی مقیم فلسطین پیدا شده مرتفع شود، سه ماه قبل آقای «رضا صفی نیا» را با سمت مامور مخصوص به فلسطین اعزام داشت و با این عمل، دولت ایران دولت اسرائیل را بالفعل به رسمیت شناخت ولی برای اینکه این شناسایی به صورت رسمی در آید، بر اساس تصمیم هیات دولت، آقای انتظام، نماینده دایمی دولت شاهنشاهی در سازمان ملل متحد، به اطلاع نماینده دولت اسرائیل رسانید که از این پس دولت ایران، دولت اسرائیل را به طور دفاکتو به رسمیت شناخته است.»
اسناد سند ایران در خصوص ایران و اسرائیل شامل اسناد ذیل است و به مرور زمان به روزرسانی می شود.
اسناد سند ایران در خصوص فلسطین شامل اسناد زیر است که مانند اسناد موضوعات دیگر بروزرسانی می شود:
به اسناد جدید در خصوص فلسطین استناد کنید