اندکی پس از پایان جنگ جهانی دوم، نگارش خاطرات و کتاب هایی از سوی سیاستمداران و نظامیان در مورد علل شکل گیری، رویدادها و تحولات و دستاوردهای آن جنگ در سراسر جهان آغاز و ادامه یافت. از جمله می توان به خاطرات وینستون چرچیل نخست وزیر بریتانیا در هنگام جنگ جهانی دوم اشاره کرد که با فاصله ای حدود سه ساله، انتشار آن نخست به شکل یادداشت هایی در بهار سال 1948/ فروردین 1327 به طور همزمان در روزنامه های مشهور جهان چاپ و منتشر شد.
یادداشت های او به سرعت مورد استقبال همگانی قرار گرفته و به زبان های متعددی ترجمه و در قالب کتاب انتشار یافت. همزمان، بسیاری از تحلیل گران و نویسندگان نیز دست به قلم برده و نظر خودشان را در رابطه با آن خاطرات بیان کردند. در مورد ایرانیان، نخستین فردی که در مورد خاطرات چرچیل از جنگ جهانی دوم اظهار نظر کرد، دکتر حسین فاطمی بود.
دکتر حسین فاطمی که بود؟
دکتر حسین فاطمی سردبیر روزنامه باختر امروز، از نزدیک ترین یاران دکتر مصدق و وزیر امور خارجه ایران در دوره دکتر مصدق بود.در واقع وی ابتدا یک روزنامه نگار و سپس یک سیاستمداری آگاه محسوب می شد که به نخست وزیری دکتر مصدق نیز منصوب شد.استعداد نویسندگی و سخنوری وی بسیار ستودنی بود و از وی مقالات و سخنرانی‌های بسیاری بر جای مانده است.
فعالیت‌های سیاسی دکتر فاطمی
دکتر فاطمی در جوانی وارد عرصه سیاست شد و از اعضای فعال حزب ایران بود. او همچنین با نوشتن مقالاتی در روزنامه‌های مختلف، از جمله روزنامه باختر امروز، به نقد عملکرد دولت وقت می‌پرداخت.
نهضت ملی شدن صنعت نفت: با آغاز نهضت ملی شدن صنعت نفت، فاطمی به یکی از یاران نزدیک دکتر مصدق تبدیل شد و در سازماندهی و هدایت این جنبش نقش مهمی ایفا کرد. او مقالات آتشینی در روزنامه باختر امروز می‌نوشت.
وزیر امور خارجه: در دولت مصدق، فاطمی به عنوان وزیر امور خارجه انتخاب شد. او در این سمت، فعالیت های دیپلماتیک زیادی انجام داد.
ترور نافرجام دکتر فاطمی: در 25 بهمن سال 1330، دکتر فاطمی در حال سخنرانی بر مزار محمد مسعود، مدیر روزنامه مرد امروز، بود که عبدخدایی از اعضای فدائیان اسلام به سمت او شلیک کرد. اما دکتر فاطمی از این ترور جان سالم به در برد.
اعدام دکتر فاطمی: پس از 28 مرداد سال 1332 و برکناری دولت دکتر مصدق، دکتر فاطمی دستگیر و به زندان افتاد. او در دادگاه نظامی به جرم اقدام علیه امنیت کشور محاکمه و به اعدام محکوم و در ۱۹ آبان ۱۳۳۳ تیرباران شد.
هنگامی که دکتر فاطمی در پاریس مشغول ادامه تحصیل بود ضمنا فعالیت های سیاسی هم داشت بنابراین از انتشار نخستین بخش های خاطرات چرچیل به شدت استقبال کرد. دکتر فاطمی در تمجید از چرچیل نوشت: «هیچ کس از چرچیل برای این کار شایسته تر نیست. روح دمکراسی و قوت و اطلاع کامل بیشتر از نیم قرن تجربه و ممارست در سیاست، بهترین سرمایه ای است که می تواند او را در این کار بزرگ که در پیش گرفته، کمک و یاری کند.»
دکتر فاطمی در فراز دیگری از مقاله اش پیرامون خاطرات چرچیل از جنگ جهانی دوم نوشت: «بدون شک کتاب چرچیل از لحاظ ارزش تاریخی، بزرگترین سندی خواهد بود که مورد استفاده و استناد مورخین آینده قرار خواهد گرفت.»
دکتر فاطمی پس از بررسی فرازهایی از متن کتاب یادداشت های چرچیل، نوشته خود را با چنین عباراتی به پایان می برد: « یادداشت های این مرد شیفته آزادی و دشمن دیکتاتوری فردی، اکنون نقل بازار و گل سرسبد مطبوعات جهانی است.»
بیشتر بخوانید: نظر چرچیل در مورد ایران
برای مطالعه بیشتر در خصوص وی می توانید به اسناد زیر نیز مراجعه و استناد نمایید.
متن کامل نوشته دکتر فاطمی بر روی وب سایت سند ایران در لینک زیر قرار دارد.
نقد و بررسی متن خاطرات چرچیل از جنگ جهانی دوم نوشته دکتر فاطمی/ اردیبهشت 1327 (دو صفحه)