جزایر سه‌گانه ایران شامل جزیره ابوموسی و دو جزیره تنب بزرگ و تنب کوچک است. این جزایر در خلیج فارس و در فاصله 22 کیلومتری جنوب بندرعباس واقع شده‌اند. جزایر سه‌گانه از دیرباز به ایران تعلق داشته‌اند. اسناد و مدارک تاریخی متعددی وجود دارد که حاکمیت ایران بر این جزایر را اثبات می‌کند. در دوره قاجار، جزایر سه‌گانه تحت حاکمیت ایران بود و از جمله بنادر مهم جنوب ایران به شمار می‌رفت. در دوره پهلوی نیز حاکمیت ایران بر این جزایر مورد تایید قرار گرفت.
نخستین اعاده حاکمیت ایران بر تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی در سال 1951/1329
برخلاف منابع متعدد اولین اعاده حاکمیت ایران بر جزایر خلیج فارس در سال 1350 نبوده بلکه در سال 1329 در زمان نخست وزیری رزم آرا بود. مسعود کوهستانی نژاد کتابی با همین عنوان «جزایر ایرانی خلیج فارس» در سال 1393 مورد پژوهش قرار داده و از سوی انتشارات دنیای اقتصاد منتشر شده است. این کتاب پژوهشی در شناخت وضعیت سیاسی حاکم بر جزایر سه گانه ایران از سال های انتهایی قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم(1951) است. از اواسط دوره قاجار به بعد به دلیل ضعف شدید دولت مرکزی، اقتدار دولت ایران در خلیج فارس، به طور کلی و به ویژه در جزایر سه گانه، دچار تزلزل شد. تا اینکه بالاخره در بهمن 1329 شمسی (1951 میلادی) بار دیگر حاکمیت بر جزایر سه گانه مذکور اعاده گشت.
پیشینه مطالعه در خصوص جزایر سه گانه ایران
آنچه که در کتاب ها و تالیفاتی که در زمینه جزایر سه گانه ایران شده است همگی بر این عقیده استوار هستند که تحرکات ایران برای اعاده حاکمیت بر جزایر در دوره دکتر مصدق بود. بررسی که در این کتاب توسط آقای کوهستانی نژاد شده است مشخص می شود که این اعاده حاکمیت ایران در دوره نخست وزیری سپهبد رزم آرا -1329- آغاز شده و در همان دوره نیز به نتیجه رسید. به عقیده مولف در مقدمه کتاب، در تالیفات قبلی محققان، چون براساس منابع دولتی و اسناد آرشیو دولتی تالیف شده اند، بنابراین بسیاری از نکات و اسناد دور از دسترس محققین قرار گرفته‌اند، اما این اخبار و رویدادهای مربوط به اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه در مطبوعات همزمان منتشر و انعکاس می یافت بنابراین مطبوعات بهترین اطلاعات را در این خصوص در اختیار محقق می گذارد.
فصل اول کتاب: بحران در خلیج فارس
در این فصل نویسنده به وضعیت حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه در دوره مظفرالدین شاه پرداخته است. دولت های بریتانیا ، روس ها ، عثمانی ها و حتی فرانسوی ها در این دروه سعی داشتند بر این جزایر نفوذ داشته و پایگاهی برای خود بسازند.
فصل دوم: لشکر کشی لرد کرزن و توافق سال 1322/1904 قمری
در این فصل هم نویسنده به لشکر کشی لرد کرزن برای جلوگیری از نفوذ روس ها در بنادر جنوب و به جنگ های مطبوعاتی بین ایران
بریتانیا بر سر جزای سه گانه می پردازد.
فصل سوم: اتباع ایرانی جزایر سه گانه ایرانی
در این فصل نویسنده کتاب آقای کوهستانی نژاد به بررسی های میدانی که افراد مختلف از وضعیت ساکنین و رعایای ایرانی جزایر سه گانه ایران در آن سالها داشتند، پرداخته و توجه دولت برای حل مشکلات آنها را مورد بررسی قرار می دهد.
فصل چهارم: جزایر سه گانه ایران در بحران
در فصل چهارم از کتاب به وضعیت جزایر ایرانی خلیج فارس و رفتارهای انگلیسی ها در این مناطق در سالهای نیکه اول قرن بیستم، مورد بحث را دارد و از عدم تغییر رفتار های سلطه جویانه انگلستان در این مناطق گفته شده است.
فصل پنجم: اقدامات دولت ایران در جزایر سه گانه ایران
در فصل پنجم از کتاب جزایر ایرانی خلیج فارس نویسنده از اقدامات مستمر دولت ایران برای تحکیم حاکمیتش بر جزایر سه گانه نوشته است.در آن سالها مذاکرتی بین وزارت خارجه ایران و سفارت بریتانیا در جریان بود و ایران سعی داشت تعلق این جزایر را مورد تاکید قرار دهد.
فصل ششم: دولت رزم آرا و توسعه اقتصادی بنادر و جزایر سه گانه ایران در خلیج فارس
در این فصل نیز اقدامات عمرانی که ایران به منظور آبادی جزایر ایرانی خلیج فارس با نظارت مستقیم نخست وزیر سپهبد رزم آرا کرده است، مورد بررسی قرار گرفته است.
فصل هفتم: ایران و تحولات سیاسی در خلیج فارس در سال 1329
در فصل هفتم یک سخنرانی از دکتر مصدق راجع به جزایر خلیج فارس نقل شده است که قسمتی از آن را می خوانیم « …بدانیم دولت انگلیس چرا می خواهد آن دو جزیره قلمرو شارجه باشد و دولت ایران از هر گونه دخالتی در آنها خودداری کند.محتاج به توضیح نیست و همه می دانند که مقصود این است از شیخ شارجه بهتر می توان تحصیل امتیازاتی نمود تا از دولت باستانی و مشروطه ایران» در ادامه این فصل نویسنده به مذاکراتی که در ایران بین نمایندگان مجلس و سیاستمداران در مورد اوضاع سیاسی منطقه خلیج فارس می شد به بحث و بررسی پرداخته است.
فصل هشتم: اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه بهمن و اسفند 1329
در این فصل نویسنده به تلاشهایی که پس از سالها دولت ایران بالاخره رسما توانست بر جزایر سه گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی اعاده حاکمیت کند، می پردازد. یکی از نکات بسیار مهم این فصل، درست در بحبوحه گفتگوها و مذاکرات بر سر اعاده حاکمیت بر جزایر ترور رزم آرا اتفاق افتاد. کسی‌که جدیت و تلاشهای بسیاری برای اعاده حکمیت انجام داده بود ناگهان در روز 16 اسفند ترور شد.
نتیجه گیری نهایی
در بخش آخر نویسنده ضمن تشریح موضوع کتاب که که واقعه بهمن و اسفند سال 1329 بر اعاده حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه تنب بزرگ و تنب کوچک و ابوموسی می پردازد و مینویسد:« چه شخص سپهبد رزم آرا را قبول داشته باشیم و چه نداشته باشیم واقعیت این است که موضوع اعاده حاکمیت بر جزایر سه گانه، به هیچ وجه ارزش و اهمیت کمتری نسبت به موضوع استیفای حقوق ملت ایران از شرکت نفت ایران و انگلیس، ندارد و این دو در یک جهت قرار داشتند هر دو در جهت استیفای حقوق ملت ایران بودند یکی در عرصه اقتصادی و دیگری در عرصه ملی و قلمرو ارضی…»
نقشه جزایر سه گانه ایران
