انور خامه ای (1295 و شاید 1290- 1397) یکی از ماندگارترین و مشهورترین دست پروردگان مکتب حزبی در ایران است. او از جوانی تحت تاثیر مسائل حزبی (چپ گرا) در ایران قرار گرفته و تا ایام کهولت و مرگ نیز، با بیان و تکرار چندین باره خاطراتش، در همان فضا و گفتمان باقی ماند.
انور خامه ای که بود؟
انور خامه ای فرزند یحیی کاشانی از جمله اندیشمندان و اصحاب قلم و فکر در دوره مشروطیت است. آشنایی او با افکار چپ گرا از محفل ارانی در دوره رضا شاه شروع شده و در پی دستگیری گروه پنجاه و سه نفر در سال 1316، در زندان به اوج خود رسید. او در دهه 1320 نخست وارد حزب توده شد و به مدت شش سال مقاله های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از او در نشریات وابسته به آن حزب چاپ می شدند. پس از خروج از حزب توده، سنت نگارش مقاله های با دیدگاه چپ گرا، کماکان در انور خامه ای باقی مانده و این بار در دیگر نشریات و از جمله دو هفته نامه تحت مدیریت خودش («جهان ما» و «حجار») ادامه یافت.
بعد از وقایع مرداد 1332 و مدت کوتاهی بازداشت، انور خامه ای برای ادامه تحصیل به آلمان غربی رفته و موفق به اخذ مدرک دکترای اقتصاد شد. پس از آن انور خامه ای به تالیف و تدریس روی آورد. بعد از انقلاب اسلامی نیز عمدتا با بیان خاطرات و مصاحبه و شرکت در جلسات گوناگون تاریخ شفاهی، گذران عمر کرد. تا اینکه در سال 1397 درگذشت. از او چند جلد کتاب تالیفی، خاطرات و تاریخ شفاهی به جای مانده است.
آثار انور خامه ای و اهمیت مقاله هایش
انور خامه ای که یکی از دست پروردگان تربیت حزبی و تشکیلاتی چپ گرا و از جمله نخبگان آنان به شمار می رود و بدین لحاظ شناخت وی، ارزش و اهمیت زیادی می یابد. آنچه که در مورد شناخت او مهم است، فقدان دسترسی به مقاله های وی است؛ مقاله هایی که در طول چهار دهه در ارتباط با مهمترین مسائل روز از نگاه وی نگارش یافته و هر یک از آنها به نوبه خود حاوی نظرات او در یک مقطع خاص زمانی هستند.
از جمله مقاله هایی که برای شناخت انور خامه ای، بررسی و مطالعه آنها بسیار مهم است، مقاله هایی هستند که او در طول سال 1356 تالیف کرده است. در آن زمان انور خامه ای شصت و یک ساله (و به روایتی شصت و شش ساله) بود؛ یعنی در اوج پختگی لازم برای یک فرد فرهنگی و اهل فکر و اندیشه.
انور خامه ای که در دامان خانواده فرهنگی و زیر دست فردی همچون یحیی کاشانی (از جمله روشنفکران دوره مشروطیت) پرورش یافته؛ در جوانی در محفل دکتر ارانی مشق مارکسیسم را به خط کرده و در زندان رضا شاه عملا آموخت؛ در حزب توده و دهه بحرانی 1320 آموخته هایش را به جامعه عرضه کرده؛ در بالاترین سطح دانشگاه های مدرک اقتصاد گرفته و از آن مهمتر وی که به عینه و با تمام وجود مهمترین تحولات یک قرن اخیر ایران را مشاهده و حس کرد، حالا و در اوج پختگی فکری، به تالیف مقاله هایی روی می آورد که موضوع آنها وقایع و تحولات روز جامعه در اواسط دهه 1350 است. زمانی که جامعه آبستن تحولی بسیار عظیم بوده و نشانه هایی از شروع انقلاب در ان به چشم خورده و کاملا احساس می شد.آنچه در ادامه می خوانید نمونه اسناد و مقالات انور خامه ای است، که با مطالعه این مقالات پژوهشگر با نوع نگاه و مدل ذهنی او همچنین با نحوه تعامل انور خامه ای با جامعه در آن زمان که در سال 1356 تالیف شده اند بیشتر آشنا می شود.
اکنون قصد داریم در قالب اسناد سند ایران مقالاتی که از وی در مطبوعات منتشر شده است را در اختیار پژوهشگران قرار بدهیم.
به اسناد زیر استناد کنید
اسنادی که از انور خامه ای در سند ایران ارائه می شود در حال تکمیل شدن است و در آینده نیز بر تعداد آنها افزوده خواهد شد.
انور خامه ای و انرژی هسته ای:
انور خامه ای در همان زمان در مقاله ای متفاوت با عنوان « اتم در راه صلح » نظراتش را در ارتباط با مخالفت های موجود پیرامون استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای و اتمی در خدمت به جامعه بشری، بیان کرد. او در فرازی از آن مقاله (منتشر شده در اواسط 1356) نوشت: « مخالفت شدید افکار عمومی با استفاده از انرژی اتمی ریشه در اثرات اکولوژی (محیط زیستی) این نیروگاه ها است. بی شک این نیروگاه ها و بقایای سوخت آن که به صورت پلوتونیم است، زیان هائی برای محیط زیست خواهند داشت. اما اولا با توسعه تکنولوژی می توان از این زیان ها به طور روز افزونی کاست. ثانیا منابع دیگر نیرو نیز هر کدام نسبت به محیط زیست بی زیان نیستند. در این باره کافی است زیان های ناشی از کاربرد هیدروکربورها را در نظر آورد.»