اعتصاب یکی از ابزارهای مهم اجتماعی است که افراد و گروه‌ها برای بیان نارضایتی، دستیابی به حقوق و یا ایجاد تغییرات اجتماعی به کار می‌گیرند. این ابزار از دوران‌های گذشته تا امروز، در جوامع مختلف به شکلی پررنگ وجود داشته و نقش بسزایی در تحولات اجتماعی و اقتصادی ایفا کرده است. با درک بهتر مفهوم اعتصاب و ابعاد مختلف آن، می‌توان تاثیرات آن را بر جامعه و افراد بهتر تحلیل کرد.
در این مقاله، به بررسی مفهوم اعتصاب، انواع آن و یک نمونه سند از اعتصابات معلمین حدود صد سال پیش می پردازیم. همچنین در ادامه چکیده چند نمونه سند از این موضوع در تاریخ معاصر ایران را ارائه می‌کنیم.
اعتصاب چیست؟
اعتصاب به توقف عمدی فعالیت ها توسط گروهی از افراد برای بیان نارضایتی یا درخواست ها گفته می‌شود. این توقف فعالیت می تواند در محیط کاری، آموزشی یا حتی در مصرف کالاها رخ دهد. اعتصاب ابزاری برای جلب توجه عمومی و اعمال فشار بر نهادها و سازمان های مرتبط است.
انواع اعتصاب چیست
اعتصاب کارگری
رایج‌ترین نوع اعتصاب است که توسط کارگران به منظور دستیابی به حقوق بهتر، افزایش دستمزد و بهبود شرایط کاری انجام می‌شود.
اعتصاب سیاسی
این نوع اعتصاب معمولاً به منظور اعتراض به سیاست‌های دولتی یا درخواست تغییرات سیاسی انجام می‌شود و معمولاً توسط گروه‌های مختلف اجتماعی یا احزاب سیاسی سازماندهی می‌شود.
اعتصاب آموزشی
دانشجویان و معلمان گاهی برای اعتراض به سیاست های آموزشی، شرایط تحصیل یا تدریس دست به اعتصاب می‌زنند.
اعتصاب مصرف کنندگان
در این نوع اعتصاب، مصرف‌کنندگان از خرید یک محصول خاص یا خدمات یک شرکت خاص خودداری می‌کنند تا به رفتار یا سیاست‌های آن شرکت اعتراض کنند.
دلایل وقوع اعتصاب چیست
دلایل اقتصادی
یکی از مهم‌ترین دلایل اعتصاب، نارضایتی از شرایط اقتصادی مانند دستمزد پایین، نبود امنیت شغلی و هزینه‌های بالا است.
دلایل سیاسی
اعتراض به سیاست‌های دولتی، فساد، یا نبود آزادی‌های سیاسی می‌تواند منجر به اعتصاب‌های سیاسی شود.
دلایل اجتماعی
مسائل اجتماعی مانند تبعیض، نابرابری و نقض حقوق بشر نیز می‌توانند انگیزه‌ای برای اعتصاب باشند.
یک نمونه سند از نخستین اعتصاب معلمین زن در ایران (در حدود یک قرن پیش)
هنوز دیرگاهی از پایه گذاری نخستین خشتهای تجدید بنای دولت شبه مدرن در ایران در خلال عصر اصلاحات وثوق الدوله ای نگذشته بود که موانع ساختاری و بنیادی نهفته در روند اصلاحات مذکور آشکار شده و ناتونی دستگاهها و ادارات دولتی از انجام وظایف و تعهداتشان به سرعت آشکار گشت. درگیریها و بحرانهای شدید سیاسی موجود در جامعه ایران در حدود سالهای 1300- 1305 نیز ناتوانی و ضعف دولت ایران (به مفهوم عام) را برای اجرای هرگونه اصلاحات بنیادی، بیش از پیش آشکار ساخت.
در مواجهه با چنین وضعیتی، گروه‌های مختلف اجتماعی، واکنشهای متفاوتی را از خود نشان دادند که از جمله آنها، اعتصابات افراد شاغل در ادارات دولتی بود. معلمین شاغل در مدارس نه چندان زیاد دولتی نیز که با نابهنجاریهای موجود در سیستم دولتی به خوبی آشنا بوده و از آن بابت، سختیهای زیادی را متحمل می شدند. همچنین در آن زمان به موضوعی مانند اینکه اعتصاب چیست هم واقف بودند. به عنوان آخرین پاسخ به فشارهای وارد شده، راهی جز اعتصاب و عدم حضور در کلاس های درس را نداشتند.
به همین سبب در طول سالهای 1297- 1305 چند مورد اعتصاب معلمین مرد در تهران و شهرستانها اتفاق افتاد. اما در مورد معلمین زن مدارس دولتی که به نوبه خود، به همان ترتیب تحت فشار بودند، توسل به اعتصاب، با توجه به فضای فرهنگی و اجتماعی حاکم بر ایران آن روزگار، راهکاری دور از ذهن می آمد. تا اینکه بالاخره فشار بر معلمین زن مدارس دولتی نیز آنقدر زیاد شد که تصمیم به انجام آن گرفتند. متن ذیل گزارش حسی از احتمالا یکی از زنان معلم شرکت کننده در نخستین اعتصاب معلمین زن بوده که در همان هنگام و احتمالا به فاصله دو یا سه روز بعد از آن، نوشته شده است.
اما گزارش ذیل از جهت مبارزات زنان و روند حضور آنان در تحولات اجتماعی نیز بسیار ارزشمند و مهم است. زن به عنوان یک نیروی کاری و دارای جایگاه مشخص اجتماعی به عنوان تامین کننده نیازهای مادی خانواده خود، به شمار آمده و به رسمیت شناخته شده بود و این موضوع در تحلیل وضعیت اجتماعی جامعه ایرانِ صد سال پیش اهمیت بسیاری دارد. در ادامه این نمونه سند از اعتصاب معلمین زن را می خوانیم.
| [اعتصاب معلمین زن] «دیروز واقعه بی نظیری در تهران اتفاق افتاد که از لحاظ عبرت و تنبه حساسین، قابل توجه است. تصور نمیرفت که جامعه زنهای معلمه که در مدارس نسوان مشغول تعلیم و تربیت دختران مملکت هستند از پریشانی و بدبختی عصبانی شده، گرو نمایند! ولی متاسفانه دوام بدبختی، تعویق پنج ماهه حقوق، تصادف با نوروز، فشار یک زندگانی تلخ، طوری نبود که قلوب حساس و پر اضطراب معلمات مدارس را طاقت تحمل باشد. مدارس زنانه هنوز حقوق برج عقرب را دریافت ننموده اند. در هفته قبل عدهای از آنها به وزارت معارف رفته و بدون درنگ شنیدهاند که الساعه مامور پرداخت در مدارس شما مشغول دادن حقوق است. با این بشارت، خیلی گرم و نرم زنهای بدبخت خیال کردند که انشاءالله راست است. به مدارس برگشتند، دیدند همه چیز در مدرسه هست جز مامور پرداخت و پول! مرتبه دیگر به وزارتخانه مراجعه [کرده] و دوباره سند کتبی به آنان داده شد و با هر دو سند تخلف به عمل آمد! اخیرا از همه چیز یقینتر این بود که شنبه دیروز به مدارس نسوان حقوق خواهند داد. صبح شنبه تا دو به ظهر انتظار کشیدند، چیزی نشد. این بود که اعضای مدارس نسوان به هیات اجتماعیه راه [اداره] معارف را پیش گرفتند. خانمها به وزارت معارف رسیده به اتاق مدیر کل رفته و او را از اتاق ……… [در اصل نقطه چین] کردند و روی هم رفته در اغلب اتاقهای وزارت بلوا و داد و فریاد راه انداختند. این قیام از طبقه منوره نسوان مرکز بر علیه اوضاع کنونی وزارت معارف می تواند درجه لزوم عطف نظر اساسی را در این خصوص تائید نماید. و روی هم رفته هیجان شدیدی که از فرط بدبختی به معلمین ومعلمات دست داده است، زمینه یک شورش بزرگی را فراهم آورده است. بدبختی زنهای معلمه و مردان معلم به قدری زیاد است که فقط یک اقدام اساسی می‌تواند آن را رفع نماید و امیدواریم هجوم سیاه پوشان، طلیعه موفقیت و رفع بدبختی باشد. د. س عضو جمعیت انقلاب معارف» [شفق سرخ:] گویا یک عده از خانمها نیز اطراف دکتر میلیسپو را در حین خروج از وزارت مالیه گرفته و داد و بیداد کرده اند. در هر صورت این فشار بدبختی است که مخدرات نجیب و صبور و بردبار را به این گونه اعمال مردانه دعوت نموده و امیدواریم هم وزارت معارف و هم رئیس کل [مالیه- دکتر میلیسپو] در ترفیه حال آنان که غالبا دارای اطفال شیرده و به دایه مقروض و زندگانی آنها مختل شده است، به دل سعی فرمایند.» |
اسنادی از انواع اعتصاب در ایران