احمد شاه قاجار (۱۲۷۵ – ۱۳۰۸) هفتمین و آخرین پادشاه ایران از سلسله قاجار در تبریز سال ۱۲۷۵ (یک سال بعد از ترور ناصرالدین شاه در سال 1314 قمری) متولد شد. پدرش محمد علی شاه قاجار و مادرش ملکه جهان بود. در ۲۵ تیر ۱۲۸۸ پس از خلع پدرش برتخت پادشاهی نشست.
احمد میرزا هنگامی که تهران توسط مشروطه طلبان فتح شد، از سوی فاتحان به سلطنت انتخاب شد. وی مجبور شد از پدر و مادرش که باید ایران را ترک می کردند جدا می شد بنابراین با گریه و بی تابی های زیاد به کاخ سلطنتی منتقل شد. چون به سن قانونی نرسیده بود یک نایب السلطنه برای وی برگزیدند. علیرضا خان قاجار (عضدالملک) که بزرگ قاجار محسوب می شد، نیابت از شاه و اداره امور مملکت را به وی سپردند.یک سال بعد عضدالملک از دنیا رفت و ابوالقاسم خان (ناصرالملک) به عنوان نایب السطلنه دوم منصوب شد. بالاخره بعد از هفت سال احمد شاه توانست اداره مملکت را بدون نایب السلطنه بر عهده بگیرد و تاجگذاری کند.
احمدشاه با بدرالملوک والا در سال ۱۲۹۶ ازدواج کرد و دارای 4 فرزند با نام های همایون‌دخت، ایران‌دخت، فریدون، مریم‌دخت شد. احمد شاه در ۹ آبان ۱۳۰۴ توسط مجلس شورای ملی از سلطنت خلع و در تاریخ ۲۱ بهمن ۱۳۰۸ در نوی-سور-سن، فرانسه درگذشت.
پیشنهاد خرید اشتراک اسناد سند ایران
با خرید اشتراک در سند ایران، می‌توانید به اسناد بسیاری از جمله جدیدترین اسناد احمد شاه قاجار دسترسی داشته باشید.
دوران پادشاهی و رویدادهای مهم دوران سلطنت احمد شاه قاجار
–جنگ جهانی اول
تاجگذاری احمد شاه قاجار در سال ۱۹۰۹ مصادف با وقوع جنگ جهانی اول بود. ایران در ابتدا اعلام بی‌طرفی کرد، اما در عمل، جنگ جهانی اول تأثیرات گسترده‌ای بر ایران گذاشت. حضور نیروهای روس و انگلیس در ایران به ویژه در دوران جنگ، باعث شد تا بخش‌هایی از کشور تحت اشغال آنها قرار گیرد. روس‌ها بیشتر در شمال و انگلیسی‌ها در جنوب و غرب ایران مستقر شدند. علاوه بر این، نیروهای عثمانی نیز به خصوص در مناطق غربی کشور درگیر بودند.
این اشغال‌ها و تداخل‌های خارجی باعث نابسامانی‌های بسیاری در ایران شد و علاوه بر ایجاد مشکلات اقتصادی، امنیتی و اجتماعی، بسیاری از مناطق کشور از جمله تدارکات نظامی و منابع طبیعی تحت تسلط نیروهای خارجی قرار گرفتند. این وضعیت در کنار مشکلات داخلی، زمینه‌ساز بحران‌های بیشتری در دوران سلطنت احمد شاه قاجار شد.
–قحطی بزرگ
از مهمترین وقایع دوران سلطنت احمد شاه وقوع قحطی بزرگ در ایران بود که علت آن دو عامل بود، ابتدا در پی یک خشکشالی گسترده ای که سراسر ایران را فرا گرفته بود و دوم اشغال ایران توسط نیروهای خارجی که این دو عامل تامین غلات به ویژه گندم مورد نیاز مردم با مشقت زیادی مواجه می کرد. مسعود کوهستانی نژاد به خوبی به ابعاد و زمینه های به وجود آمدن این قحطی در پادکست با همین عنوان پرداخته است.
پادکست رایگان قحطی بزرگ در ایران
احمد شاه قاجار و قرارداد 1919
یکی دیگر از مناقشات در زمان سلطنت احمدشاه بر سر قرارداد 1919 بین ایران و انگلیس بود. به موجب این قرارداد نظام مستشاری در امور نظامی و مالی ایران تحت حاکمیت غیر مستقیم بریتانیا قرار می داد و متضمن قرار گرفتن مستشاران عالی رتبه انگلیسی در راس دوایر قشون و مالیه ایران بود. البته این قرارداد با مخالفت های بسیاری همراه شد و به مرحله اجرا نرسید.احمد شاه قاجار موافق قرارداد 1919 نبود اما توان مخالفت با آن را هم نداست به همین دلیل ایران را ترک کرد. .قتی که برگشت مشخص شده بود که وثوق الدوله باید برکنار شود در واقع در آستانه ورودش وثوق الدوله باید می رفت و دلیل اصلی رفتن وثوق الدوله آمدن بلشویک ها به انزلی بود.
–نخستین سفر احمد شاه قاجار به اروپا و مصاحبه با وی
| احمد شاه قاجار نیز همچون اسلاف خویش سه بار به اروپا سفر کرد این سفرها به ترتیب در سالهای 1298، 1300 و 1302 انجام گرفت که نخستین آنها یک روز بعد از اعلام انعقاد قرارداد 1919 بین دولتین ایران و بریتانیا در شهریور 1298/ 1919 آغاز شده و تا 259 روز ادامه یافت. احمد شاه در نخستین مرحله از سفرش به استانبول رفت. هدف او ملاقات با پدرش بود که در آن هنگام دوره تبعیدش در یکی از جزایر اطراف استانبول را سپری می کرد. در این سفر احمد شاه یک خبرنگار ترک موفق می شود با وی مصاحبه کند در این مصاحبه آمده است: « همین که نزدیک ذات همایونی رسیدم با یک اسلوب شاهانه دست دراز کردند. و فرمودند آیا فرانسه می دانید؟ عرض کردم بلی اعلیحضرتا از من سئوال کردند . از من چه می خواهید؟ جواب دادم آیا در خصوص سیاحت خودتان و احساسات آن اعلیحضرت نسبت به اسلامبول مساعده و اجازه پرسش می فرمائید؟ جواب دادند از نمایشات و پذیرایی صمیمی و محبت کارانه که در اسلامیون دیدم خیلی متحسس {؟} و ممنونم فقط خیلی دیر شده، اینک به زیارت پدرم می روم که نمی توانم خیلی توقف کنم. هر چه را که از من می خواهید جویا شوید. می توانید از وزیر خارجه ( به دست اشاره به او فرمودند) تحصیل اطلاع نمائید.» مشروح این مصاحبه را می توانید در کتاب مصاحبه با تاریخ سازان عصر قاجار و مشروطیت بخوانید.اگر علاقمند به معرفی کتاب هم باشید می توانید آن را در سایت سند ایران بخوانید. احمد شاه پس از ملاقات با پدر، به سفرش ادامه داده و به اروپا رفته و سپس در راه بازگشت به ایران به کربلا رفته و بالاخره پس از 259 روز به تهران بازگشت. |
–اختلافات احمد شاه قاجار با وثوق الدوله
این اقدامات احمدشاه در حالی صورت می‌گرفت که وثوق‌الدوله با قرارداد 1919 به دنبال تمرکز قدرت اجرایی در دولت و کاهش مداخلات درباریان در امور کشور بود. شاه که از نفوذ روزافزون وثوق‌الدوله احساس خطر می‌کرد، به تدریج ارتباط خود را با مخالفان این قرارداد تقویت کرد و از چهره‌هایی چون مشیرالدوله، مستوفی‌الممالک و سردار سپه برای تضعیف او کمک گرفت.
افکار عمومی نیز که از مفاد قرارداد 1919 ناراضی بود، به تدریج به سمت احمدشاه متمایل شد. فشارها بر وثوق‌الدوله افزایش یافت و در نهایت، او در تابستان 1299 شمسی (1920 میلادی) ناچار به کناره‌گیری شد. پس از استعفای وی، مشیرالدوله به عنوان رئیس‌الوزرا منصوب گردید و تلاش کرد با تغییر در سیاست‌های دولت، نارضایتی عمومی را کاهش دهد.
با این حال، کناره‌گیری وثوق‌الدوله به معنای پایان بحران‌های سیاسی نبود. احمدشاه که همچنان تمایل داشت بر امور کشور تسلط بیشتری داشته باشد، در عزل و نصب‌های دولتی نقش پررنگی ایفا می‌کرد. اما این وضعیت چندان دوام نیاورد، زیرا با وقوع کودتای سوم اسفند 1299 و روی کار آمدن سردار سپه، مسیر تحولات سیاسی ایران به کلی دگرگون شد و قدرت سلطنت بیش از پیش محدود گردید.
–کودتای سوم اسفند سال1299
نابه سامانی های سیاسی و اقتصادی دوران احمد شاه قاجار زمینه ساز کودتای سوم اسفند سال 1299 شد . این کودتا از سوی همه گروه ها و رجال سیاسی روشنکفران حمایت می شد چرا که آن را تنها راه سامان دادن به اوضاع آشفته کشور می دانستند.بیشتر نقاط ایران دچار آشوب، جنبش و هرج و مرج بود، در شمال ایران جنبش جنگل که تحت نفوذ عناصر بلشویک قرار گفته بودند. اسماعیل آقا سمیتقو در آذربایجان و کردستان قتل و غارت می کرد. بقیه نقاط هم تحت تبلیغات گسترده بلشویک های روسی بودند که قصد داشتند انقلاب بلشویکی را به همه دنیا صادر کنند.
همه این عوامل باعث نارضایتی وطن پرستان شد و همگی به فکر تغییر اوضاع بودند. البته نقش سیاست های انگلیس در بزرگ جلوه داده خطر نفوذ بلشویسم بعد از قرارداد نافرجام 1919 هم در وقوع این کودتا بی تاثیر نبود چنانچه موفق شدند زمینه های پذیرش کودتا را در بین احمد شاه و دیگر سیاستمدارن فراهم آورند.سرانجام سیدضیاءالدین طباطبایی به عنوان رهبر سیاسی به همراه رضا خان میرپنج رهبری نظامی کودتای سوم اسفند را بر عهده گرفتند.
در کودتای ۱۲۹۹ احمد شاه مجبور شد چه کسی را به نخست وزیری منصوب کند
در کودتای سو اسفند 1299، احمد شاه قاجار تحت فشار کودتاگران مجبور شد سید ضیاءالدین طباطبایی را به عنوان نخست‌وزیر منصوب کند. این کودتا که توسط نیروهای قزاق به رهبری رضاخان (سردار سپه) و با حمایت سیاسی و فکری سید ضیاءالدین طباطبایی انجام شد، منجر به برکناری دولت وقت و روی کار آمدن سید ضیاء شد. با این حال، دولت سید ضیاء عمر کوتاهی داشت و پس از حدود سه ماه، احمد شاه او را برکنار کرد و قوام السلطنه را جایگزین وی نمود.
— جنبش جمهوری خواهی
جنبش جمهوری‌خواهی در ایران از سال 1302 آغاز شد، هرچند که گفتمان جمهوری خواهی در ایران به پیش از جنبش مشروطیت بازمی‌گردد. با این حال، تحرکات اصلی این جنبش در اواخر سلطنت احمدشاه شکل گرفت و بیش از یک سال دوام نیاورد. مسعود کوهستانی‌نژاد در پژوهشی مستند و نوین، روایتی دقیق از زمینه های جمهوری خواهی و دلایل شکست آن ارائه کرده است. پیشنهاد می‌کنیم حتماً به این پادکست گوش دهید؛ چراکه با شنیدن آن، بسیاری از روایت‌های رایج درباره حمایت رضا شاه از جمهوری‌خواهی مورد نقد و بازنگری قرار می‌گیرد.
پادکست رایگان چرا جمهوری خواهی در ایران شکست خورد؟
بعد از احمد شاه قاجار چه شد؟
بعد از کودتا، رضا خان میر پنج به عنوان وزیر جنگ در کابینه های مختلف فعالیت کرد و در سال 1302 به نخست وزیری منصوب شد و توانست در مدت کمی برخلاف دولت های قبلی نظم و امنیت را در کشور برقرار و شورش های داخلی را سرکوب کند بعد از اینکه کشور به یک ثبات رسید حامیان سردار سپه توانستند موافقت اعضای مجلس شورای ملی که خود درگیر تنش های زیادی بود را هم به دست آورده و برای تغییر سلطنت اقدام نمایند و سرانجام در آبان سال 1304 خلع احمد شاه از پادشاهی توسط مجلس شورای ملی و مجلس موسسان صادر گردید و تمام قدرت در قبضه رضا شاه و حامیانش در آمد. رضا شاه پهلوی، سلسله پهلوی، در سال۱۳۰۴ هجری شمسی رسماً به عنوان شاه ایران تاجگذاری و سلسله پهلوی را بنیان گذاری کرد. وی فعالیت های اقتصادی و اجتماعی بسیاری را برای مدرنیزه کردن کشور انجام داد و اصلاحاتی نیز را در زمینه های مختلف از جمله، نظامی، و اجتماعی به اجرا گذاشت.
احمد شاه آخرین شاه قاجار بعد از برکناری به کجا رفت
احمد شاه قاجار پس از برکناری از سلطنت در سال ۱۳۰۴ خورشیدی (۱۹۲۵ میلادی) به اروپا رفت و بیشتر دوران تبعید خود را در فرانسه گذراند. او در پاریس اقامت داشت و در نهایت در سال ۱۳۰۸ خورشیدی (۱۹۳۰ میلادی) در همان شهر درگذشت. احمد شاه در گورستان تیِه (Thiais Cemetery) در پاریس به خاک سپرده شد.
علت مرگ احمد شاه قاجار
احمد شاه قاجار در 9 اسفند سال 1308 شمسی در سن 33 سالگی در حومه پاریس درگذشت. علت مرگ احمد شاه بیماری و ورم کلیه بود. وی با وجود اضافه وزن زیادی که داشت در سالهای آخر عمرش تحت درمان مداوم بود. در برخی از منابع گفته می شود که وی طی یک عمل جراحی، کلیه اش را از دست داده بود. برخی یگر از محققین، استرس و سختی های تبعید را از عوامل مرگ زودهنگام احمد شاه بر شمارند. طبق خاطرات محمد رضا نوری اسفندیاری نوه احمد شاه، ابتلا به بیماری قند و فشارخون بالا زمینه ساز مرگ زود هنگام احمد شاه قاجار را فراهم ساخت.
بعد از احمد شاه قاجار کی شاه شد
پس از احمد شاه قاجار، رضا شاه پهلوی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی (۱۹۲۵ میلادی) به عنوان شاه ایران به قدرت رسید. با تصویب قانون انقراض سلطنت قاجار در ۹ آبان ۱۳۰۴ توسط مجلس، حکومت قاجار رسماً پایان یافت. سپس در ۲۴ آذر ۱۳۰۴ مجلس مؤسسان، رسردار سپه را به عنوان شاه جدید ایران اعلام کرد و او در فروردین ۱۳۰۵ تاجگذاری کرد و سلسله پهلوی را تأسیس نمود.
نمونه اسناد جدید از احمد شاه قاجار
چکیده اسنادی که در ادامه می خوانید از دوران کودکی تا پادشاهی احمد شاه قاجار را شامل می شود اگر در چکیده سندی نام احمد شاه را مشاهده نمی کنید به طور قطع آن سند دارای کلیدواژه احمدشاه و یا موضوعی است که به احمد شاه مربوط می شود. برای دسترسی به اصل این اسناد حتما باید اقدام به خرید اشتراک نموده و از اعضای سایت سند ایران باشید. برای دسترسی به اسناد بیشتر به صفحه اسناد احمد شاه مراجعه نمایید.
توجه داشته باشید تعداد این اسناد بروز رسانی می شود.
یک دیدگاه برای “زندگینامه احمد شاه قاجار | از کودکی تا پادشاهی به همراه اسناد جدید”
چقدر جالب هر بار که مراجعه می کنم علاوه بر سرچ موضوعاتم می تونم اسناد جدید در هر بخش را ببینم.